کاربرد روش کیفی شناخت نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها در ارزشیابی برنامه ملی پیشگیری از خودکشی

واژه انگلیسی اختصاری اس. دبلیو. او. تی (SWOT) به ترتیب بیانگر نقاط قوت (Strengths)، ضعف ها (Weaknesses)، فرصت ها (Opportunities) و تهدیدها (Threats) می باشد. زمانی از تجزیه و تحلیل SWOT استفاده می شود که پژوهشگران، نیاز به استفاده از یکی از روش منظم کیفی برای تجزیه و تحلیل علمی نقاط قوت، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای مرتبط با یک موضوع یا برنامه مشخص داشته باشند. این موضوع یا برنامه مشخص، می تواند در زمینه های گوناگون زندگی بشر، نظیر تجارت، آموزش، سیاست و سلامت عمومی باشد (۱). برای نمونه، تاکنون از این روش منظم کیفی برای تجزیه و تحلیل علمی نقاط قوت، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای مرتبط با برنامه های پیشگیری از خودکشی، استفاده به عمل آمده است (۳، ۲). برای این که از این تکنیک به بهترین نحو استفاده شود، می توان آن را در گروه های بحث متمرکز (Focus group discussion)، به مرحله اجرا در آورد. یک گروه بحث متمرکز معمولا شامل چهار تا ده نفر از افراد صاحب نظر در یک زمینه ی خاص است (۴). انجام موفق یک گروه متمرکز نیاز به یک هماهنگ کننده (Coordinator) قوی همراه با یک تا دو دستیار دارد که به دقت جریان بحث گروهی را ایجاد و آن را هدایت می نمایند. آن ها، همچنین در طی جلسه تمام صحبت ها و واکنش های شرکت کنندگان به موضوع مورد بحث را با کسب اجازه از آن ها، ثبت و ضبط می نمایند (۴). در بهترین حالت، بهتر است که هماهنگ کننده و یا یکی از دستیاران وی، یک سخنرانی انگیزشی کوتاه پیرامون موضوع یا برنامه مورد نظر را طراحی نمایند. معمولا در ابتدای جلسه، پس از اینکه اعضاء گروه به یکدیگر معرفی شدند، این سخنرانی ارائه می گردد که در آن ابتدا هدف از برگزاری گروه و قوانین اجرای آن تشریح می گردد. سپس، با ذکر یک یا دو سوال انگیزشی مشخص، اعضاء گروه تشویق به ارائه نقطه نظرات خود می گردند (۴). بهتر است که برنامه زمان بندی گروه ،حداکثر دو ساعت در نظر گرفته شود و هماهنگ کننده و دستیاران وی سعی نمایند تا تمامی افراد شرکت کننده در گروه، نقطه نظرات خود را بدون هیچ گونه ناراحتی، ترس و ابهامی، بیان نمایند. گروه، زمانی به بهترین حالت کارکردی خود می رسد که افراد نه تنها به یکدیگر اعتماد پیدا کرده، بلکه با یکدیگر پیرامون سوال مطرح شده، بحث نمایند (۴). نکته بسیار بارز استفاده از این تکنیک در آن است که شما می توانید پس از جمع بندی نقطه نظرات تمامی شرکت کنندگان، و با کمک آن ها به استراتژی های عملیاتی دست یابید که سبب می شود برنامه مورد نظر، با کارآیی بالاتری به مرحله اجراء درآید. البته باید به این نکته مهم هم توجه داشت که در مواردی ممکن است بحث های گروهی به حاشیه رفته و یا احساسات شرکت کنندگان بیشتر از حد برانگیخته شود. در چنین حالتی، هماهنگ کننده و دستیاران وی باید با استفاده از روش های شناخته شده، تمام تلاش لازم را به عمل آورده تا جریان بحث به شیوه صحیح خود، باز گردد (۴). راقم این سطور، اخیرا در یکی از استان های کشور و با بهره گیری از یک تیم متخصص و در چند جلسه بحث گروهی متمرکز، مشکلات برنامه ملی پیشگیری از خودکشی با ذی نفعان متعدد نظیر همکاران دانشگاه علوم پزشکی، بهزیستی و آموزش و پرورش را با استفاده از روش SWOT مورد بررسی قرار داده است. تقریبا در تمام جلسات، جریان بحث به خوبی پیش رفت و شرکت کنندگان پس از آشنایی اولیه با برنامه ملی پیشگیری از خودکشی، با صداقت هر چه تمام تر، نظرات خود را پیرامون این برنامه اعلام نمودند. این امیدواری وجود دارد که انشاالله نتایج این مطالعه بسیار مهم همراه با متدولوژی مورد استفاده در آن، به زودی منتشر و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

SWOT ، SWOT