بررسی مخاطرات زیست محیطی گردشگری و راهکارهای مدیریت پایدار آن

گردشگری به عنوان یک صنعت جهانی در دهه های اخیر با رشد چشمگیری مواجه شده است [۱]. این رشد، اگرچه فرصت های اقتصادی زیادی را فراهم می آورد، اما هم زمان می تواند تهدیدات جدی برای محیط زیست به همراه داشته باشد [۲]. گردشگری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته به عنوان یکی از منابع اصلی درآمد محسوب می شود، اما چالش های ناشی از تاثیرات منفی [۳] آن بر محیط زیست موجب شده که ضرورت و اهمیت مدیریت پایدار و استفاده بهینه از منابع طبیعی در راستای جلوگیری از کاهش کیفیت محیط زیست [۷]، بیش از پیش احساس شود.از این رو، حفظ تعادل میان توسعه گردشگری و حفاظت از محیط زیست [۴و ۵] به یکی از چالش های مهم تبدیل شده است. این تحقیق با هدف تحلیل اثرات منفی و تهدیدات زیست محیطی ناشی از توسعه گردشگری و ارائه مدل ها و راهکارهایی برای مدیریت پایدار گردشگری در مناطق حساس زیست محیطی انجام شده است. در این تحقیق، سعی شد با استفاده از مدل DPSIR forces, Pressures, State, Impact, Responses) (Driving [۶] و مدل SWOT در مناطق گردشگری بهره برد که هر دو ابزاری جامع برای تحلیل اثرات زیست محیطی، ارزیابی شرایط مدیریتی و ارائه راهکارهای متناسب محسوب می شوند. در این تحقیق از روش آمیخته (کیفی و کمی) استفاده شده است تا به تحلیل جامع و دقیق تری از موضوع دست پیدا کنیم و به این منظور مطالعات کتابخانه ای انجام شد، پرسشنامه های استاندارد تهیه شد، مصاحبه های عمیقی با کارشناسان و مدیران سازمان های گردشگری و محیط زیست صورت گرفت و تحلیل دقیق و مقایسه ای از چندین منطقه گردشگری که به طور موفقیت آمیزی از مدل های گردشگری پایدار استفاده کرده اند به عمل آمد. انجام این مطالعه ها، نقش به سزایی در شناسایی بهترین شیوه ها و راهکارهای مدیریتی داشت.نتایج این تحقیق حاکی از آن است که گردشگری در مناطق حساس زیست محیطی، به ویژه در اکوسیستم های شکننده، می تواند تاثیرات مخربی بر منابع طبیعی بگذارد. از مهم ترین آسیب ها می توان به تخریب پوشش گیاهی، آلودگی هوا و آب، کاهش تنوع زیستی، فشار بر اکوسیستم های حساس و نابودی زیستگاه های طبیعی اشاره کرد. در مناطق گردشگری پرجمعیت، پسماندها، افزایش مصرف منابع آب و انرژی، و کاهش کیفیت محیط زیست از دیگر چالش ها هستند. یکی از یافته های کلیدی نشان می دهد که افزایش فشار گردشگری در مناطق جنگلی می تواند باعث کاهش ۲۵ درصدی پوشش گیاهی در یک بازه پنج ساله شود. همچنین، آلودگی آب ناشی از افزایش پسماندها، به ویژه در فصول پرگردشگر، به طور متوسط باعث کاهش کیفیت منابع آبی به طور متوسط تا میزان ۱۸ درصد می شود. همچنین این نتایج کاهش تنوع زیستی تا ۱۰ درصد را نیز تایید می کند.با این حال، نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که استفاده از مدل های گردشگری پایدار، که شامل اصولی همچون نظارت دقیق بر فعالیت های گردشگری، آموزش و آگاهی بخشی به گردشگران و همکاری میان ذینفعان مختلف (گردشگران، جوامع محلی و دولت ها) می تواند به کاهش این آسیب ها کمک کند. همچنین، باید بر مدیریت منابع طبیعی به صورت هم زمان با توسعه گردشگری توجه داشت و در این راستا، استفاده از فناوری های نوین و روش های علمی در پایش و ارزیابی تاثیرات زیست محیطی امری ضروری است. از این رو، با استفاده از مدلDPSIR به طور خاص، نیروهای محرک اصلی مانند افزایش تقاضا برای طبیعت گردی و فشارهای ناشی از احداث زیرساخت های گردشگری بررسی شدند. سپس وضعیت اکوسیستم (کیفیت هوا، آب و زیستگاه ها) و تاثیرات منفی نظیر کاهش تنوع زیستی تحلیل شدند. در نهایت، اقدامات مدیریتی پیشنهادی شامل بهینه سازی زیرساخت ها و نظارت بر رفتار گردشگران ارائه شد. با استفاده از مدل SWOT نیز تحلیل نقاط قوت (مانند وجود منابع طبیعی غنی و مشارکت جوامع محلی)، ضعف ها (مثل نبود زیرساخت های مناسب)، فرصت ها (مانند امکان توسعه فناوری های نوین)، و تهدیدها (مثل تخریب زیستگاه ها و تغییرات اقلیمی) بررسی شد که بر اساس این تحلیل، تدوین استراتژی های جامع در ایجاد پارک های حفاظت شده و استفاده از فناوری های نوین در پایش محیط زیست پیشنهاد شده است.

کلیدواژه ها:

توسعه گردشگری ، مخاطرات زیست محیطی ، منابع طبیعی ، مدیریت پایدار