ارزیابی مخاطرات محیطی و آسیب پذیری تالاب بین المللی دلتای رود شور، رود شیرین و رود میناب با استفاده از مدل DPSIR

مقدمه: جنگل های مانگرو در ایران با وسعت حدود ۱۱ هزار هکتار، در کناره های خلیج فارس و دریای عمان، حدفاصل ´۱۱ ۲۵º و ´۵۲ ۲۷º، از خلیج گواتر در استان سیستان و بلوچستان تا بردخون در استان بوشهر گسترش یافته اند. این جنگل ها به واسطه دارا بودن منابع حساس بیوفیزیکی، اهمیت پرورشگاهی و تنوع زیستی از ارزش بالایی برخوردار هستند. در عین حال در ردیف یکی از مهم ترین مناطق حساس دریایی قرار دارند و نیازمند مدیریت مناسب هستند. هدف از مطالعه حاضر، ارزیابی مخاطرات جنگل های مانگرو در تالاب بین المللی دلتای رود شور، رود شیرین و رود میناب با استفاده از مدل DPSIR است.مواد و روش ها: ابتدا بر اساس اسناد موجود و هم چنین نقطه نظرات کارشناسان و متخصصان، مخاطرات محیطی در چارچوب مدل نیروی محرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ شناسایی شد. در نهایت با استفاده از روش دلفی از مجموع ۷۸ عامل تهدیدکننده تالاب، ۳۰ عامل مخاطرات آمیز (فشار) شناسایی و اولویت بندی شد. در مرحله دوم، شدت اثر، احتمال وقوع و میزان حساسیت محیط پذیرنده ریسک ها و مخاطرات تهدیدکننده مشخص شده، در پنج طبقه خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم (در دامنه عددی ۱ تا ۵) امتیازدهی شده و درنهایت با استفاده از روش TOPSIS و نرم افزار TOPSIS Solver رتبه بندی شدند.نتایج: بررسی حاضر نشان داد که ۳۰ عامل مخاطره آمیز مشتمل بر ۲۴ مورد با منشا انسانی و ۷ مورد با منشا محیطی هستند که بقا و موجودیت تالاب بین المللی را با خطر و ریسک مواجه می کنند. ۵ شاخص پیشران تهدید با منشاء انسانی شامل رشد جمعیت، فعالیت های انسانی، برداشت بیش ازحد ظرفیت خدمات اکوسیستمی، فعالیت های آبزی پروری و ضعف مدیریتی و ۲ شاخص پیشران تهدید با منشاء محیطی شامل خشکسالی و تغییرات اقلیمی شناسایی اولویت بندی گردید. طی رتبه بندی مخاطرات، فعالیت های انسانی و آبزی پروری به ترتیب با ضریب ۹۱۲/۰ و ۶۴۸/۰ به عنوان دو رده تحمل ناپذیر در بین عوامل پیشران تهدیدکننده در تالاب بین المللی شناسایی شدند. همچنین قاچاق مواد نفتی، تخریب زیستگاه و انتقال پساب مزارع پرورش میگو به تالاب به ترتیب با ضرایب ۱، ۸۷/۰ و ۷۵/۰ در رده های اول تا سوم مخاطرات قرار گرفتند.بحث: با توجه به میزان Cli، دو عامل قاچاق مواد نفتی، تخریب زیستگاه ها در رده ریسک های غیرقابل تحمل و دو عامل انتقال پساب مزارع پرورش میگو به تالاب و آلودگی آب در رده شایان توجه و همچنین تردد بی شمار شناورها در داخل تالاب و ایجاد کانال های مزارع پرورشی در خورهای منتهی به تالاب در رده ریسک های قابل تحمل به ترتیب در اولویت های اول تا ششم قرار دارند که نیازمند اقدامات کنترلی در جهت کاهش ریسک های محیط زیستی هستند. به منظور حفاظت از تالاب بین المللی مورد مطالعه، لازم است اطلاعات عمومی از ویژگی های اکولوژیک و اثرات تالاب در محیط زیست استان و همچنین تهدیدات پیش روی آن ها با آموزش همگانی ترویج داده شود. آموزش همگانی درباره ضرورت و نحوه حفاظت از محیط زیست تالاب و آثار و عواقب بی اعتنایی به تخریب آن، تدوین قوانین، مقررات، ضوابط و استانداردهای اجرایی در خصوص قاچاق مواد سوختی، همراه با ضمانت اجرایی مناسب دولت و بالاخره پیش بینی تشکیلات، دستورالعمل ها و مکانیسم های اجرایی به منظور وارد کردن ملاحظات محیط زیستی در برنامه های توسعه کشور، ارکانی است که بدون وجود آن ها تحقق اهداف مورد نظر میسر نخواهد شد.

کلیدواژه ها:

مانگرو ، آسیب پذیری ، DPSIR ، تالاب بین المللی دلتای رود شور ، رود شیرین و رود میناب ، قاچاق مواد نفتی