تاثیر تغییر کاربری اراضی بر تنوع بزرگ بی مهرگان خاک زی در مناطق مرتعی و جنگل های دست کاشت (پارک جنگلی لویزان تهران، ایران)

مقدمه: استفاده منطقی و حفاظت از اراضی مرتع طبیعی، با چارچوب­ های قانونی با هدف تنظیم مدیریت مراتع و جلوگیری از تخریب زمین، به ویژه در کشورهای دارای مراتع وسیع، اهمیت دارد. تغییر کاربری مرتع به جنگل­های دست­کاشت می­ تواند اثرات منفی متعددی بر ویژگی ­های خاک و تنوع زیستی داشته باشد. همچنین تاثیرات قابل توجهی بر بی مهرگان دارد، که باعث تغییر در ساختار جوامع آن­ها و به دنبال آن تغییر در عملکرد زیست­ بوم می شود. با توجه به اهمیت بزرگ بی مهرگان خاک­زی در عملکرد زیست­ بوم، حفظ تنوع زیستی و شبکه های غذایی، از طریق خدمات اکولوژیکی متنوع خود، از جمله گرده افشانی، سرکوب آفات و چرخه انرژی، وجود آن­ها ضروری است. کاهش بی مهرگان خاک­زی می تواند منجر به اثرات منفی بر ساختار خاک، فرآیند تجزیه، نفوذ و تبادل گازها شود. این امر می تواند به تخریب زمین و کاهش کیفیت خدمات اکولوژیکی منجر شود. بنابراین، حفظ و ارتقاء بی مهرگان خاک­زی از اهمیت بسزایی برخوردار است و نقش بسیار حیاتی در حفظ تعادل و پایداری زیست­بوم دارد. هدف کلی این مطالعه بررسی اثرات تغییر کاربری بر بزرگ بی مهرگان خاک­زی است. از این رو، در این پژوهش بزرگ بی مهرگان و ساختار جوامع آن­ها بین مرتع و جنگل دست­کاشت مورد بررسی قرار گرفت.مواد و روش ها: در این مطالعه نمونه­ برداری از پارک جنگلی لویزان تهران و مراتع اطراف آن در فصل بهار با استفاده از روش نمونه­ برداری کوادرات انجام شد. در هر نوع رویشگاه، دو سایت انتخاب شد. هر سایت توسط شش کوادرات (۵/۰ متر × ۵/۰ متر) مورد بررسی قرار گرفت. در هر کوادرات، بزرگ بی ­مهرگان خاک از بستر و سطح خاک و همچنین عمق خاک (۰-۱۰ سانتی­ متر) جمع آوری شدند. در مجموع، ۴۴۶ نمونه جمع آوری و بر اساس صفات ریختی به ۵۱ morphOTU در جنگل دست کاشت و ۶۸ morphOTU در مرتع تفکیک شدند. به منظور مقایسه تنوع بین نواحی دست کاشت و مرتع شاخص های غنا و تنوع زیستی شامل (شانون- وینر، مارگالف و یکنواختی) محاسبه شد. مشخصات فیزیکوشیمیایی خاک از جمله دانه بندی خاک (شن، سیلت، رس)، منیزیم، کلسیم، کربن آلی، نیتروژن کل، بیومس وpH  اندازه گیری شد. سپس رابطه­ی این عوامل با حضور بزرگ بی­ مهرگان خاک­زی ارزیابی شد.نتایج: نتایج نشان داد که فراوانی بزرگ­ بی­ مهرگان خاک­زی در مراتع بیشتر از جنگل های دست­کاشت بود. همچنین مقدار شاخص ­ها شانون - وینر و یکنواختی برای آن­ها در ناحیه مرتع بیشتر از ناحیه جنگل های دست­کاشت است. علاوه ­براین تفاوت معنی دار بین شاخص های تنوع و غنا بین این دو ناحیه وجود دارد. همچنین بررسی تنوع β نشان داد که Turnover بین دو ناحیه اتفاق افتاده است. نتایج آنالیز همبستگی کانونی بین گروه ­های اصلی تاکسونومیک و خواص فیزیکوشیمیایی نشان­ داد که متغییرهای متفاوتی در ناحیه مرتع و دست­­ کاشت روی جوامع بزرگ بی ­مهرگان تاثیر داشتند.بحث: همان­طور که نتایج این مطالعه نشان داد، تغییر کاربری زمین از مراتع به جنگل­ های دست­ کاشت می ­تواند به طور قابل توجهی بر تنوع زیستی و جوامع بزرگ بی­ مهرگان تاثیر بگذارد. در این راستا مطالعات متعدد نشان می دهد که تغییر کاربری اراضی می تواند منجر به تغییراتی در تراکم و غنای بزرگ بی مهرگان در طول زمان شود. به طوری که در کاربری ­های متعدد، گونه های حساس به اختلال از دست می­ روند و با گونه های دیگر جایگزین می­ شوند. در این مطالعه نیز جایگزینی بین جوامع بی­ مهرگان خاک­زی مشاهده شد. بررسی­ ها همچنین نشان می ­دهد که چنین تغییرات کاربری زمین منجر به تغییرات قابل توجهی در ترکیبات جوامع بزرگ بی­ مهرگان می ­شود. روی هم رفته، می توان نتیجه گرفت که جنگل هایی که مدت زمان زیادی کاشته شده اند، علی رغم تغییرات مشاهده شده در ترکیب جوامع خود، زمان کافی برای بازیابی داشته ­اند. از آن ­جایی که تغییر کاربری به ویژه در دهه های اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است، اطلاعات جامع در مورد تاثیر آشکار اختلالات انسانی بر موجودات زنده خاک برای پرداختن به مسائل حفاظتی ضروری است.

کلیدواژه ها:

تنوع زیستی ، کاربری اراضی ، واحد عملکردی تاکسونومیک ، جنگل دست کاشت ، مرتع ، Turnover