بررسی وضعیت زادآوری در توده های طبیعی و بهره برداری شده جنگل های میرآباد استان آذربایجانغربی

سابقه و هدف: جنگل های زاگرس ازنظر وسعت، پراکنش، تنوع گونه ای و فرآورده های جنگلی نقش بسیار مهمی در زندگی بخش عظیمی از ساکنان خود را بر عهده دارند و درعین حال یکی از مهم ترین منابع بیولوژیکی و ذخایر ژنتیکی ایران به شمارمی آیند. میزان زادآوری و پایداری بوم سازگان جنگل های زاگرس، به دلیل چرای بی رویه دام، قطع بی رویه درختان برای تامین سوخت و همچنین جمع آوری بذر درختان توسط مردم، از شرایط مناسب به دور می باشد؛ پس با توجه به موارد ذکر شده جهت رسیدن به اهمیت حفاظت در جنگل های زاگرس، در پژوهش حاضر مشخصه های کمی زادآوری در توده های طبیعی و بهره برداری شده بررسی گردید.مواد و روش ها: پژوهش حاضر در جنگل های زاگرس شمالی، واقع در شهرستان میرآباد استان آذربایجان غربی در دو توده با مساحت نزدیک به پنج هکتار انجام شد. با توجه به سطح محدود توده ها و ارزش اطلاعاتی داده ها، آماربرداری به صورت صد در صد انجام گرفت. به این منظور با توجه به اهداف مطالعه، جهت افزایش دقت، کل منطقه مورد مطالعه، در هر دو توده، به موزاییک هایی (پلات) با ابعاد ۴۰ ×۴۰ متر تقسیم بندی شد. سپس در هر موزاییک کلیه زادآوری ها و منشا رویشی آن ها (شاخه زاد و دانه زاد) در دو کلاسه قطری و ارتفاعی مشخص و اندازه گیری شد. ارتفاع زادآوری هایی که تا ۱۳۰ سانتی متر ارتفاع داشتند، به سه کلاسه ارتفاعی (۰-۴۵ سانتی متر، ۴۵-۹۰ سانتی متر و ۹۰-۱۳۰ سانتی متر) و زادآوری هایی که بالای ۱۳۰ سانتی متر ارتفاع داشتند در کلاسه قطری ۵ سانتی-متر و در سه طبقه قطری (۰-۵/۲ سانتی متری، ۵/۲-۵ سانتی متری و ۵-۵/۷ سانتی متر) بررسی شدند. برای بررسی نرمال بودن داده ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف (Kolmogorov-Smirnov) استفاده شد. در تجزیه وتحلیل انجام شده، زمانی که داده ها توزیع نرمال داشتند، از آزمون های تی مستقل (Independent - Samples T Test)، تجزیه واریانس یک طرفه (One-Way ANOVA) و آزمون تعقیبی توکی (Tukey) استفاده شد و زمانی که داده ها نرمال نبودند از آزمون های ناپارامتری کروس-کال والیس (Kruskal-Wallis) و من ویتنی (Mann-Whitney U) استفاده شد.یافته ها: نتایج حاصل از اندازه گیری زادآوری در سطح توده طبیعی و بهره برداری شده نشان داد که تعداد زادآوری در توده طبیعی برابر با ۱۹۳۳ اصله در هکتار (۶۲۳ اصله دانه زاد و ۱۳۱۰ اصله شاخه زاد) و در توده بهره برداری شده برابر ۲۴۷ اصله در هکتار (۸۸ اصله دانه زاد و ۱۵۹ اصله شاخه زاد) است. میانگین زادآوری در گونه های مختلف در توده طبیعی برابر ۰۲/۴۲ و در توده بهره برداری شده برابر ۹۹/۸ اصله در هکتار بود و اختلاف دو توده در سطح اطمینان ۹۹ درصد معنی دار بود. پنج گونه اصلی که بیشترین زادآوری را داشتند و در طبقات ارتفاعی و قطری مورد بررسی قرار گرفتند عبارت بودند از دارمازو (Quercus infectoria)، ویول (Quercus libani)، زالزالک (Crataegus aronia L)، گلابی وحشی (Pyrus spp) و نسترن (Rosa canina) که میانگین زادآوری در طبقه ارتفاعی آن ها بر اساس نتایج در توده طبیعی برابر ۳۳/۸۴ اصله و در توده بهره برداری شده برابر ۵۳/۱۲ اصله در هکتار بود و دو توده در سطح اطمینان ۹۹ درصد اختلاف معنی دار داشتند. همچنین میانگین زادآوری در طبقه قطری گونه های اصلی مورد بررسی در توده طبیعی، برابر ۶/۴۰ اصله و در توده بهره برداری شده، برابر ۸/۴ اصله در هکتار بود و دو توده در این طبقه نیز در سطح اطمینان ۹۹ درصد اختلاف معنی دار داشتند.نتیجه گیری: آگاهی از وضعیت کمی و کیفی تجدید حیات این جنگل ها اهمیت زیادی در برنامه ریزی های مدیریتی جنگل های زاگرس دارد. با توجه به وضعیت توده طبیعی (کمتر دست خورده) و پی بردن به تاثیر مثبت حفاظت و عدم بهره برداری بیش از توان از جنگل-های این ناحیه، می توان به این نتیجه رسید که در صورت مدیریت مناسب جنگل های بهره برداری شده، این جنگل ها نیز توانایی بازسازی و احیا را دارند؛ بنابراین لازم است قبل از زوال توان زادآوری طبیعی، با انجام تحقیقات بیشتر و مشارکت جنگل نشینان در حفظ و احیا این جنگل ها گام های مثبتی برداشت.

کلیدواژه ها:

بلوط ، زاگرس شمالی ، زادآوری دانه زاد و شاخه زاد