ماهیت حقوقی شرط پشیمانی و مقایسه آن با خیار شرط بدون مدت در نظام معاملاتی فقهی و حقوقی ایران

شرط پشیمانی یکی از شروطی است که در برخی موارد با توافق طرفین در قراردادها گنجانده می شود با این مضمون که چنانچه هر یک از طرفین قرارداد نسبت به معامله منعقده پشیمان گردد می بایست مبلغ مقطوع تعیین شده در قرارداد را به طرف مقابل پرداخت نماید. برای اعمال شرط پشیمانی در قراردادها، طرفین مدت زمان مشخصی را تعیین نمی کنند. شرط مذکور با هیچ یک از انواع خیارات مقرر در قانون مدنی منطبق نیست و قانونگذار نیز رویکرد مشخص و صریحی را در این خصوص تبیین ننموده، این امر منجر به اختلاف نظر و تشتت آراء در رویه موجود گردیده است. نهاد شرط یکی از مباحث کلیدی در فقه است که درک دقیق آن برای تحلیل احکام مرتبط با آن اهمیت زیادی دارد. شرط به معنای یک رویداد احتمالی در آینده است که طرفین، اثر حقوقی را به وقوع آن وابسته می دانند. در علم اصول، شرط به هر عاملی اطلاق می شود که وجود آن برای تحقق یک امر دیگر ضروری است. در اصطلاح حقوق و فقه، این واژه به معنای تعهدی کلی است که می تواند در ضمن یک عقد یا به طور مستقل وجود داشته باشد. در حقوق ایران شرط خیار با توافق طرفین تعیین می شود، در غیر این صورت به حکم ماده ۴۰۱ قانون مدنی شرط خیار و عقد باطل است . محاکم ایران در خصوص یکی از مصایق خیار شرط، یعنی شرط انصراف یا فسخ معامله ، رویه واحدی ندارند. برخی بر بطلان شرط و عقد، برخی بر بطلان شرط و صحت عقد و نیز برخی بر صحت عقد و تعین مدت عرفی نظر داده اند و همچنین عده ای معتقدند که شرط مذکور شرط خیار نیست ، بلکه نوعی برآورد خسارت بوده که برای تحکیم معامله است.

کلیدواژه ها:

شرط پشیمانی ، خیار شرط ، بدون مدت ، نظام معاملاتی