تحلیل پسوندهای –انی، –ایی و –ال زبان فارسی بر اساس ساختواژه شناختی

هدف ما در مقاله حاضر، تحلیل چندمعنایی سه پسوند «–انی، –ایی و –ال» در زبان فارسی با رویکرد ساختواژه ساختی است. این تحلیل، در چارچوب نظریه ساختواژه ساختی بوی (۲۰۱۰، ۲۰۱۶) صورت می گیرد که که ریشه در مکتب زبان شناسی شناختی و به خصوص نظریه دستور شناختی (لانگاکر، ۲۰۰۸، ۲۰۰۹) دارد. در رویکرد ساختواژه ساختی بوی (۲۰۱۰، ۲۰۱۶)، واژگان زبان به منزله «ساخت»هایی هستند که مهم ترین مولفه در بررسی ساختواژی آنها، معنا است. وندهای اشتقاقی زبان فارسی، که شامل پسوند و پیشوند می شوند و پرتعداد نیز هستند، ظرفیت خوبی برای افزودن معانی جدید به ساخت های پایه و ایجاد یک واژه مشتق دارند. داده های پژوهش حاضر از فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، ۱۳۷۲) استخراج شده اند. برای بررسی چندمعنایی این پسوندها، ابتدا طرح واره ها و زیرطرح واره های ساختی ناظر بر واژه های حاوی سه پسوند یادشده را مشخص کرده، سپس شبکه چندمعنایی آنها را ترسیم نموده ایم. بررسی داده های پژوهش نشان داد که واژه های حاوی هر یک از این سه پسوند اشتقاقی که از لحاظ معنایی با هم تفاوت دارند و موجب چندمعنایی پسوندهای نام برده شده اند، درواقع حاصل طرح واره ها و زیرطرح واره های متفاوتی هستند که از لحاظ صوری و معنایی متفاوت اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که در پایین ترین سطح شبکه طرح واره ای پسوند «-انی»، پنج زیرطرح واره متفاوت قرار دارد که دو مورد از آنها دارای پایه اسمی است. دو زیرطرح واره بعدی پایه حرف اضافه ای دارند و در نهایت، زیرطرح واره آخر دارای پایه صفتی می باشد. در پایین ترین سطح شبکه طرح واره ای پسوند «-ال»، چهار زیرطرح واره وجود دارد که پایه های آنها از مقوله اسم، صفت یا ستاک حال فعل است. این در حالی است که پسوند «-ایی» تنها دو زیرطرح واره دارد که یکی دارای پایه اسمی و دیگری دارای پایه صفتی است. براساس نظریه ساختواژه ساختی بوی (۲۰۱۰، ۲۰۱۶)، چندمعنایی این پسوندها را نمی توان در سطح واژه های عینی تبیین نمود؛ بلکه این چندمعنایی را باید مربوط به سطح طرح واره های ساختی دانست که انتزاعی تر از واژه های عینی زبان هستند.

کلیدواژه ها:

صرف ساختی ، پسوند ، طرح واره ساختی ، اشتقاق ، واژه سازی