ارزیابی شاخصه های پوشش گیاهی به منظور مدیریت و بهره برداری پایدار از گیاهان تولیدی تالاب گندمان

سابقه و هدف تالاب گندمان در استان چهارمحال و بختیاری یکی از ده تالاب برتر ایران است که از نظر تنوع زیستی، زیبایی شناختی، تولید علوفه، حفظ منابع آب وخاک و پرنده نگری دارای اهمیت زیست محیطی فراوانی است. متاسفانه در چند دهه اخیر، به دلیل دخالت های انسانی (تغییر کاربری، چرای بی رویه دام و خارج از فصل و آتش سوزی) و تغییرات اقلیمی، شاخصه های پوشش گیاهی ازجمله سطح تاج پوشش گیاهان، تراکم، بیوماس، تنوع و غنای گونه ای در تالاب گندمان دچار تغییر شده اند. بنابراین، برای ارزش گذاری اقتصادی خدمات و کارکردهای آنها و بهره برداری بهینه از پوشش گیاهی و دستیابی به برنامه مدیریت پایدار، می بایست این تغییرات شناسایی و ارزیابی شوند. این مطالعه با هدف ارزیابی شاخصه های پوشش گیاهی (درصد پوشش تاجی و مقدار زی توده هوایی (بیوماس)) رویشگاه های مختلف تالاب گندمان انجام شد. مواد و روش ها بدین منظور، ابتدا تیپ بندی پوشش گیاهی تالاب گندمان انجام و گونه های گیاهی موجود در هر تیپ گیاهی (رویشگاه) جمع آوری و شناسایی شد. سپس در هر توده معرف، سه ترانسکت ۱۰۰ متری مستقر و فواصل بین ترانسکت ها با توجه به وسعت توده معرف و نحوه پراکنش پوشش گیاهی و فاصله بین لکه های گیاهی، متغیر و ۵۰ تا ۱۰۰ متر لحاظ شد. بر روی هر ترانسکت نیز ۱۰ پلات یک مترمربعی با فواصل یکسان مستقر گردید. درمجموع، در هر توده معرف، ۳۰ پلات یک مترمربعی برای اندازه گیری مشخصه های گیاهی استفاده شد. در هر پلات، درصد پوشش تاجی، تعداد پایه گیاهی و زی توده هوایی گونه های گیاهی، درصد سنگ و سنگریزه، درصد لاش برگ و درصد خاک لخت اندازه گیری گردید. برای برآورد زی توده، از روش نمونه گیری مضاعف و رابطه بین درصد پوشش تاجی با مقدار زی توده هوایی، استفاده . نتایج بررسی ها نشان داد درمجموع پنج تیپ گیاهی در تالاب گندمان پراکنش دارد. تیپ گیاهیPhragmites australis-Carex riparia با مساحت ۹۰/۵۲ هکتار، بیشترین مساحت تالاب گندمان را به خود اختصاص داده است. براساس نتایج، متوسط پوشش تاجی رویشگاه ها، ۰۲/۷۶ درصد و زی توده هوایی آنها، ۵۲/۱۶۹۵ گرم در مترمربع است که بیشترین مقدار (۵/۳۱۹۸ گرم بر مترمربع) مربوط به تیپ گیاهی Phragmites australis-Carex riparia و کمترین مقدار (۴/۵۱۱ گرم بر مترمربع) مربوط به تیپ گیاهی Potentilla anserina-Carex riparia-Cynodon dactylon می باشد. در بین گونه های گیاهی نیز بیشترین مقدار زی توده هوایی (۷/۲۹۸۶ گرم بر مترمربع)، مربوط به گونه australis Phragmites  (نی) است. نتیجه گیری به طورکلی با توجه به مقدار قابل توجه زی توده هوایی تیپ های گیاهی، پیشنهاد می گردد برای بهره برداری بهینه از پوشش گیاهان تولیدی و حفظ تعادل پایدار تالاب گندمان، تیپ های گیاهی قطعه بندی شده و قطعات دارای گیاهان در معرض خطر انقراض به طور کامل حفاظت شده و در قطعات با تراکم زیاد پوشش گیاهی و حساسیت بالا به آتش سوزی با رعایت ملاحظات زیست محیطی از روش­های برداشت تعادلی، انتخابی و تناوبی به منظور ایجاد آتش بر استفاده شود.

کلیدواژه ها:

زی توده هوایی ، رویشگاه تالابی ، استان چهارمحال و بختیاری