جلوگیری از هدررفت رواناب در حوضه های آبخیز مرزی: اثربخشی سیستم های استحصال آب باران (مطالعه موردی: حوزه آبخیز اسفندک سراوان)

حوضه های آبخیز مرزی مناطقی از زمین هستند که آب را به یک مجموعه آبی مشترک مانند رودخانه، دریاچه یا دریا تخلیه می کنند. این حوضه ها برای ایران مهم هستند زیرا منابع آبی برای کشاورزی، صنعت و مصرف انسانی و هم چنین مزایای اکولوژیکی برای تنوع زیستی و تنظیم آب و هوا را فراهم می کنند. در این بین یکی از حوزه های مهم و مرزی ایران در شرق بلوچستان هم مرز با کشور پاکستان قرار دارد. این حوزه آبخیز که با نام هامون ماشکیل شناخته می شود، شرقی ترین حوزه آبخیز کشور است که سالانه ۲۹۷ میلیون متر مکعب از رواناب حوزه از کشور خارج و وارد کشور پاکستان می شود. بنابراین از آن جایی که حوزه های آبخیز مرزی در ایران به ویژه در مناطق خشک نیازمند مدیریت یکپارچه و مشارکتی آب و هم چنین مصرف پایدار و کارآمد آب در داخل کشور است. در این مطالعه به بررسی ضرورت و اهمیت سامانه های سطوح آبگیر نقش آن در جلوگیری از هدر رفت آب در آبخیز مرزی اسفندک سراوان پرداخته شده است. در این تحقیق با توجه به ضرورت بررسی رواناب حوضه های آبخیز مرزی و با توجه به اهمیت حوزه آبخیز اسفندک در شهرستان سراوان، ابتدا به بررسی وضعیت و روند دبی ایستگاه هیدرومتری اسفندک که در ابتدای رودخانه ماشکید وجود دارد پرداخته می شود. برای این منظور از آزمون ناپارامتریک من کندال استفاده شد. و در ادامه به توجه به نبود ایستگاه هیدرومتری در سطح حوزه آبخیز با استفاده از داده های تصاویر ماهواریی Treaclimate به بررسی وضعیت رواناب و حجم رواناب خروجی از ایران به کشور پاکستان پرداخته شد. نتایج جدول نشان می دهد که در مقیاس فصلی و سالانه روند دبی در ایستگاه مورد مطالعه روند نزولی (کاهشی) است. به طوری که در مقیاس های سالانه، فصول بهار و تابستان این روند معنی دار در سطح ۹۵ درصد است. تجزیه و تحلیل مجموعه داده های ۲۲ ساله از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ نشان می دهد که به طور متوسط بیش از ۱۳ میلیون متر مکعب آبی که این حوضه جمع آوری می کند از طریق رودخانه مرزی از ایران به پاکستان می ریزد. بدون سازه های استحصال آب، آبخیزداری و ذخیره آبخوان، این آب در اثر رواناب هدر می رود. بنابراین، با اجرای سیستم های برداشت آب باران به طور موثر و کارآمد، منطقه می تواند به اهداف توسعه پایدار خود دست یابد و امنیت آبی خود را افزایش دهد.

کلیدواژه ها:

Rainwater harvesting ، Sistan and Balouchestan ، TerraClimate ، water Resource management ، سازه های آبگیر ، TerraClimate ، سیستان و بلوچستان ، مدیریت منابع آب