بررسی نقش عصاره گیاهان دارویی بر کنترل نماتد ریشه گرهی (Meloidogyne javanica) در گوجه فرنگی

سابقه و هدف: امروزه استفاده از گیاهان دارویی برای مهار زیستی بسیاری از عوامل بیماری زای گیاهی گسترش یافته است. گوجهفرنگی نیز به عنوان یک محصول ضروری در صنایع غذایی اهمیت ویژهای در سراسر جهان دارد. از آنجا که نماتد ریشه گرهی (Meloidogyne spp.) با تغذیه و تولیدمثل در ریشه، گال تولید می کند و باعث تغییرات بیوشیمیایی و فیزیولوژیک می شود و نیز محیط مناسبی برای فعالیت قارچ های ساپروفیت و انگل خاکزی فراهم می کند، درنتیجه سبب تشدید خسارت به گیاه میزبان می شود. ازاین رو، هدف از این پژوهش، بررسی اثر عصاره های گیاهان شنبلیله (Trigonella foenum-graecum)، اسطوخودوس (Lavandula sublepoidota)، گل گاوزبان (Echium amoenum) و خرفه (Portulaca oleracea) بر کنترل نماتد ریشه گرهی بود.مواد و روشها: به منظور بررسی اثر ترکیبات طبیعی گیاهان دارویی شنبلیله، اسطوخودوس، گل گاوزبان و خرفه بر کنترل نماتد ریشه گرهی در گوجه فرنگی، آزمایش هایی جداگانه در شرایط آزمایشگاه و گلخانه به صورت طرح فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. ریشههای گوجهفرنگی آلوده به نماتد جمع آوری و از هر نمونه به روش تک کیسه تخم، یک توده تخم مناسب درون پتریدیش حاوی آب مقطر قرار داده شد. نشاء ۲ تا ۴ برگی گوجهفرنگی رقم فلات برای تکثیر نماتد ریشه گرهی انتخاب شد. ریشه های آلوده پس از ۷۰ روز به قطعات دو سانتیمتری خرد شد و در تماس با محلول ۱۰% هیپوکلریت سدیم قرار گرفت. سپس از الک ۳۷۰ و ۴۰۰ مش عبور داده شد. سوسپانسیون تخم بدست آمده در بخش گلخانه استفاده شد. به منظور انجام آزمایش، ابتدا عصارههای آبی، اتانولی و استونی از گیاهان مذکور تهیه گردید. در بخش آزمایشگاهی، تاثیر عصاره ها بر مرگومیر لارو و نیز تعداد تفریخ تخم بعد ۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت قرارگیری لاروها و تخم ها در معرض عصاره ها با غلظتهای ۰، ۲۵۰، ۵۰۰، ۷۵۰ و ppm ۱۰۰۰ بررسی شد. در بخش گلخانه ای، با اضافه کردن غلظت های ۰، ۲۵۰، ۵۰۰، ۷۵۰ و ppm ۱۰۰۰ عصاره به گلدان های حاوی نشاء گوجهفرنگی و خاک آلوده به نماتد، فعالیت ضد نماتدی این ترکیبات بررسی شد. در پایان، مقایسات میانگین دادههای بدست آمده براساس آزمون حداقل اختلاف معنی دار انجام شد.نتایج: نتایج مطالعات آزمایشگاهی نشان داد عصاره های آبی، الکلی و استونی شنبلیله، اسطوخودوس، گل گاوزبان و خرفه به ترتیب بیشترین بازدارندگی از تفریخ تخم نماتد را داشتند. بیشترین میزان بازدارندگی به غلظت ppm ۱۰۰۰ اختصاص داشت. همچنین، بیشترین ممانعت از تفریخ تخم به ترتیب در عصاره آبی شنبلیله و غلظت ppm ۱۰۰۰ عصاره ها مشاهده شد. بیشترین تعداد تخم تفریخ نشده در غلظت ppm ۱۰۰۰ عصاره شنبلیله و ۷۲ ساعت پس از شروع آزمایش مشاهده گردید. مطابق نتایج بدست آمده، عصاره آبی بیشترین تاثیر را در از بین بردن لارو نماتد داشت و بعد از آن عصاره الکلی و استونی در رده های بعد قرار گرفتند. شنبلیله، اسطوخودوس، گل گاوزبان و خرفه به ترتیب بیشترین اثرگذاری در مرگ و میر لاروهای سن دوم را داشتند. در بین غلظت عصاره های مختلف نیز، غلظت ppm ۱۰۰۰ بیشترین تاثیر را در مقایسه با تیمار شاهد داشت. در این آزمایش تشکیل گال توسط نماتد در شرایط کاربرد عصاره گیاه شنبلیله در کمترین مقدار بود. عصاره گیاهان اسطوخودوس، گل گاوزبان و خرفه به ترتیب بعد از شنبلیله، بیشترین ممانعت از تشکیل گال روی ریشه گوجهفرنگی را ثبت کردند. بیشترین اثر در کاهش تعداد نماتد در خاک، مربوط به عصاره آبی گیاهان شنبلیله و خرفه با غلظت ppm ۱۰۰۰ بود. هرچند از نظر آماری اختلافی با سایر گیاهان در همین غلظت نشان ندادند.نتیجه گیری: نتایج نشان دهنده اثرهای مثبت عصاره های آبی، اتانولی و استونی چهار گیاه دارویی شنبلیله، اسطوخودوس، گل گاوزبان و خرفه بر ممانعت از تفریخ تخم و مرگومیر لارو سن دو نماتد ریشه گرهی بود. در تیمار شنبلیله تعداد محدودی گال روی ریشه ها مشاهده شد و تشکیل گال را به شدت کاهش داد. عصاره اسطوخودوس و گل گاوزبان و خرفه به ترتیب بیشترین ممانعت از تشکیل گال روی گوجهفرنگی را بعد از شنبلیله نشان دادند. عصاره گیاه شنبلیله بیشترین تاثیر مثبت را بر کنترل نماتد ریشه گرهی داشت و عصاره گیاهان اسطوخودوس، گل گاوزبان و خرفه به ترتیب در درجات بعدی بودند.

کلیدواژه ها:

شنبلیله ، اسطوخودوس ، گل گاوزبان ، خرفه ، مهار زیستی