درآمدی بر قلمرو فقه

مساله «انتظار بشر از دین» موضوعی است که از دو سو بدان میتوان نگریست و آن را مورد پژوهش قرار داد: یکی نگاه برون دینی به مساله است که با سنجشهای عقلانی به دست آوریم از دین چه خواسته و تقاضایی داریم; و دیگری نگاه درون دینی است که بر اساس منابع و متون دینی مشخص گردد دین تا کجا با زندگی انسان سر و کار دارد. از این نگاه دوم به «کمال دین» یا «جامعیت دین» تعبیر میشود. گرچه امروزه بسیاری تنها از زاویه نخستبه موضوع مینگرند، ولی حق آن است که این تلاشی ناقص و نارساست. زیرا اگر به دست آوریم که از دین چه انتظاری هست و چرا باید سراغ دین رفت، نمیتوان استنتاج کرد که دین چه قلمروی دارد. چرا که اگر بر اثر نیاز و خواستههایی که آدمی خود از انجامش عاجز است، سراغ دین رفت، به چه دلیل میتوان نفی کرد که در شناسایی نیازها دچار اشتباه نشده و پارهای از خواستههایش را نشناخته تا جوابش را از دین بخواهد.