سرنوشت فهرست حمزه اصفهانی

فهرست هشت سیرالملوک نام برده در تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء حمزه اصفهانی، یکی از مشهورترین فهارس مآخذ اخبار ایرانیان است که از قرن ۴ تا ۶ هجری، شش بار در کهن ترین منابع تاریخی مسلمانان تکرار شده است. در این مقاله به مقایسه فهرست در این منابع پرداختیم و دریافتیم که تاریخ حمزه دست کم دو تحریر با تفاوت های جزئی داشته است. تحریر نخست با فهرست کامل، در اختیار مولفان شاهنامه ابومنصوری بوده و از آنجا به منابع بعدی راه یافته است. در تحریر دیگر که وقایع سال ۳۵۰ را دربرداشته و بیرونی از آن با عنوان تواریخ الکبار الامم نام برده، نام یکی از مآخذ از فهرست حذف شده است. این تحریر در اختیار ابوعلی بلخی و ابوریحان بیرونی بوده و دست نویس های متاخر و موجود تاریخ حمزه، با این تحریر مطابقت دارد. از طرفی با مقایسه شیوه ضبط اسامی خاص در روایات مختلف دریافتیم که برخلاف نظر عام، احتمالا برخی از مآخذ هشت گانه به زبان فارسی نوشته شده بوده اند. همچنین دریافتیم که مراد مولفان تاریخ بلعمی از «شاهنامه بزرگ» در این بخش، احتمالا شاهنامه ابومنصوری بوده است نه شاهنامه ابوالموید بلخی.

کلیدواژه ها:

حمزه اصفهانی ، تاریخ سنی ملوک الارض والانبیاء ، تواریخ الکبار الامم ، سیر الملوک ، موسی عیسی کسروی