نارساییهای نقد روانشناختی ادبی در ایران

اگر ادبیات را برساخته زبانی فاخر و چندلایه بدانیم که نیازمند تفسیر است، و روانشناسی را دانشی توانا بر تفسیر بخشی از جنبه های آثار ادبی به شمار آوریم، درخواهیم یافت که رابطه روانکاوی و ادبیات می تواند رابطه دو نیروی همکار برای کشف دنیایی باشد که در زیر زبان آثار ادبی، ناشناخته و پنهان مانده است. از همین رو محققان زبان فارسی تاکنون تحقیقات بسیاری را بر مبنای دیدگاه های نقد روانشناسانه انجام داده اند، بررسیها نشان می دهد کسانی که به این تحقیقات دست یازیده اند بیشتر از نظریه های فروید، آدلر، لاکان و بخصوص یونگ در نقد آثار ادبی سود جسته اند. در این مقالات اگرچه اطلاعات مفیدی ارائه شده است، بخش عمده ای از آنها دچار نارساییهایی شده اند که غالبا از اطلاعات ناکافی یا کم دقتی نویسندگان یا جهت گیریهای افراطی و تفریطی آنها ناشی شده است، برای مثال گاهی نویسنده ای با نوعی جانبداری از اثر ادبی خاص کوشیده است آن را با وجوه مثبت نظریه ای مشخص منطبق کند و به تعریف و تمجید آن بپردازد، یا برعکس با نوعی قطعی انگاری بی دلیل نظریه، سعی کرده است شواهدی بیابد که بر اساس آن بتواند به پریشان احوالی و بیمار بودن نویسنده یا شخصیتهای اثر وی حکم کند، یا کوشیده است به هر صورتی که شده بین دو چیزی که هیچ ارتباطی با هم  ندارند، ارتباطی برقرار کند و به گمان خود نوشته ای نوآورانه عرضه کند. در مجموع این نوع جهت گیریها سبب شده است آسیبهای جدی به نقد روانشناسانه آثار ادبی فارسی وارد شود. در این مقاله با بررسی مقاله هایی که در این زمینه به زبان فارسی نوشته شده است، نقد ادبی روانشناختی در ایران به اجمال بررسی شده و نقاط قوت و ضعف آن بیان شده است.

کلیدواژه ها:

Literary criticism ، Psychological criticism ، Pathology of criticism ، نقد ادبی ، نقد روانشناختی ، آسیب شناسی نقد