ساختار قدرت در خانواده و بازنمایی آن در قصههای عامیانه فارس

از میان­ انواع مختلف ادبیات شفاهی، قصه و افسانه به­دلیل داشتن درون­مایه غنی قابلیت بررسی خاستگاه و جلوه­های مردم­شناختی، جامعه­شناسی، روان­شناسی و ... را دارد. برخی جامعه­شناسان بر این باورند که دانسته­هایشان درباره نهاد خانواده در گذشته ایران بسیار ناچیز است؛ بنابر­این داستان به­ویژه داستان­های عامیانه می­تواند روشنگر بخش­هایی از زندگی اجتماعی گذشته باشد که از چشم جامعه­شناسان دور مانده است. یکی از موضوعات مورد توجه در مطالعات جامعه­شناسی در نهاد خانواده، موضوع قدرت است. شناخت شیوه­های توزیع قدرت در خانواده در دوره­های گذشته­­ نشان­دهنده بسیاری از تحولات اجتماعی است. در این مقاله ساختار قدرت، شیوه­های اعمال آن و نوع مقاومت در برابر قدرت و همچنین منابع تولید قدرت در روابط خانوادگی در ۹۳ قصه عامیانه­ به روایت فارس به شیوه تحلیل محتوا بررسی شده است با این هدف که روشن شود ساختار قدرت در خانواده در قصه­های عامیانه چگونه است. نتیجه این پژوهش نشان می­دهد ساختار قدرت در خانواده سلطه­گرایانه و بیشتر از نوع سلطه پدر در ارتباط با فرزند است. در روابط زن و مرد علاوه بر تسلط، ارتباط صمیمی و مشروع دیده می­شود که زنان بر اساس ایدئولوژی­های سنتی، قدرت مرد را حتی در روابط صمیمی می­پذیرند. شیوه­های اعمال قدرت بیشتر مجبورسازی، اما نوع مقاومت به­ویژه مقاومت دختران در برابر سلطه، فعالانه و مقاومت پسران در ارتباط با پدر به دلایلی منفعلانه است. در میان منابع تولید قدرت در خانواده باور­های جنسیتی، منابع اقتصادی- اجتماعی، درایت به­ویژه درایت فرزند و حیله بیشترین سهم را دارند.

کلیدواژه ها:

folktales ، family ، power ، power structure ، قصه های عامیانه ، خانواده ، قدرت ، ساختار قدرت