مطالعه اثرات پرتوتابی گاما بر خواص ترکیبات زیست فعال گرده زنبورعسل

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: گرده زنبورعسل در تغذیه انسان و دام کاربرد دارد. گرده زنبورعسل سرشار از ترکیبات زیست‎فعال، مانند فلاونوئیدها و پلی‎فنول‎ها و دارای طیف وسیعی از خواص درمانی است و نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‎های مرتبط با رادیکال‎های آزاد دارد. مصرف گرده زنبورعسل فراوری نشده در تغذیه انسان به‎لحاظ داشتن ترکیبات حساسیت‎زا و آلودگی محصول می‎تواند زیانبار باشد. گرده زنبورعسل یک محصول طبیعی است و امکان آلودگی‎های قارچی در هنگام جمع‎آوری توسط حشرات و یا نگهداری نامناسب وجود دارد. پرتوتابی گاما این قابلیت را دارد که آلودگی‎های میکروبی را حذف، زیست‎فراهمی پروتئین را افزایش و با تغییر ساختار عوامل حساسیت‎زا سبب تغییر عملکرد آن‎ها شده و برای فراوری گرده زنبورعسل مورد استفاده قرار گیرد. این پژوهش با هدف مطالعه اثرات پرتوتابی بر خواص ترکیبات زیست‎فعال شامل اثرات محافظت‎کنندگی از آسیب‎های بافتی، سلامت دستگاه گوارش، اثرات ضدالتهابی و ضدحساسیت گرده زنبورعسل پرتوفراوری شده انجام شد. مواد و روش‎ها: برای این‎منظور گرده زنبورعسل خام و پرتوفراوری شده با دز ۲۵ کیلوگری پرتو گاما به‎مقدار ۲ درصد جیره پایه در تغذیه ۹۶ سر موش صحرایی ویستار بالغ نر استفاده شد. جیره‎های آزمایشی شامل ۱- بدون استفاده از گرده ۲- استفاده از گرده زنبورعسل خام ۳- استفاده از گرده زنبورعسل پرتوفراوری شده با دز ۲۵ کیلوگری بود. از سدیم فلوراید (۱ گرم در کیلوگرم جیره) برای ایجاد مسمومیت و ایجاد آسیب‎های بافتی استفاده می‎شود و بعد از ۴۲ روز با استفاده از مطالعات بافت‎شناسی و سنجش آنزیم‎های کبدی اثرات تغذیه گرده در جلوگیری از سمیت سدیم فلوراید مورد مطالعه قرار گرفت. با نمونه‎برداری از بافت و محتویات روده اثرات تغذیه گرده بر فلور میکروبی دستگاه گوارش و مورفولوژی روده و رشد پرزها مطالعه شد. سنجش اینترلوکین-۴ برای مطالعه اثرات ضدحساسیت گرده به‎روش الایزا انجام شد. داده‎های آزمایشی در قالب طرح آزمایشی کاملا تصادفی با استفاده از نرم‎افزار آماری SAS آنالیز و مقایسه میانگین ها به‎روش دانکن در سطح ۵ درصد انجام شد. یافته‎ها: مقدار پروتئین تام و مالون‎دی‎آلدئید در نمونه‎های پرتوتابی شده تفاوتی با نمونه شاهد نداشت (p>۰/۰۵). ولی استفاده از گرده زنبورعسل سبب کاهش آلانین ترانسفراز سرم خون شد (p<۰/۰۵). مقدار کاتیون‎های خون در گروه سدیم فلوراید تفاوت معنی‎دار داشت. استفاده از گرده زنبورعسل افزایش سطح سدیم و پتاسیم و کاهش فسفر در گروه سدیم فلوراید را بهبود بخشید (p<۰/۰۵). غلظت اینترلوکین-۴ سرم خون در تیمارهای مختلف گرده خام و پرتوفراوری شده با دز ۲۵ کیلوگری تفاوت معنی‎داری مشاهده نشد (p>۰/۰۵). نتایج سنجش خواص ضدمیکروبی گرده پرتوفراوری شده نشان داد که پرتوتابی تاثیری بر خواص ضدمیکروبی گرده زنبورعسل ندارد (p<۰/۰۵). طبق نتایج خواص ضدمیکروبی گرده زنبورعسل بر باکتری‎های گرم مثبت بیشتر از باکتری‎های گرم منفی است. گرده زنبورعسل فعالیت ضدمیکروبی بیشتری در برابر باکتری‎های گرم مثبت نسبت به باکتری‎های گرم منفی و قارچ دارد. گرده زنبور عسل باکتری‎های گرم مثبت و گرم منفی را از بین می‎برد اما حساسیت باکتری‎های گرم مثبت به‎دلیل ماهیت لایه غشای سلولی نسبت به باکتری‎های گرم منفی بیشتر است. استفاده از گرده سبب کاهش جمعیت باکتری‎های گرم مثبت و گرم منفی روده شد (۰/۰۵>p). کاهش جمعیت باکترهای روده می‎تواند به‎دلیل اثرات ضدمیکروبی گرده و یا تغییرات در مورفولوژی دیواره روده باشد. تغییرات مورفولوژی دیواره روده در اتصال و استقرار باکتری‎ها نقش دارد و از تخریب و آسیب سلول‎های اپیتلیال روده جلوگیری می‎کند.  نتایج بافت‎شناسی نشان داد که جیره حاوی گرده خام و گرده زنبورعسل پرتوتابی شده سبب کاهش آسیب‎های سدیم فلوراید شامل خونریزی بیضه‎ها و دستگاه گوارش، پرخونی و تورم هپاتوسیت‎ها و آسیب‎های کلیوی شد. مشخصه‎های مورفولوژیکی روده موش‎های تغذیه شده با گرده تفاوت معنی‎دار با موش‎های تغذیه شده با جیره بدون گرده داشت (۰/۰۵>p). در گروه آزمایشی گرده خام و گرده پرتوفراوری شده نسبت ارتفاع پرز به عمق کریپت و ارتفاع پرز در ددنوم، ژژنوم و ایلئوم افزایش یافت (۰/۰۵>p). جیره‎های حاوی سدیم فلوراید سبب کاهش طول پرز و عمق کریپت در طول روده شد ولی درصد کاهش در جیره‎های حاوی گرده کمتر بود. مشخصه‎های مورفولوژیکی روده موش‎های تغذیه شده با گرده خام و گرده پرتوفراوری شده تفاوت معنی‎دار داشت (۰/۰۵>p). در ددنوم و ژژنوم تاثیر گرده خام بیشتر بود ولی در ایلئوم گرده پرتوفراوری شده سبب طول پرز بیشتر شد ولی عمق کریپت ایلئومی تفاوتی نداشت (p>۰/۰۵). استفاده از گرده سبب افزایش حجم نسبی اپیتلیوم و کاهش بافت همبند ژژنوم شد و طول پرز و عمق کریپت ژژنوم افزایش پیدا کرد. این نتایج اثر محرک رشد گرده برای پرزهای روده را نشان می‎دهد. استفاده از گرده سبب افزایش ارتفاع پرز و عمق کریپت روده موش‎های مورد آزمایش شد. پرتوفراوری گرده نه‎تنها این خاصیت گرده را تغییر نداد بلکه در مواردی مثل طول پرز ایلئومی سبب عملکرد بهتر دستگاه گوارش شد. نتیجه‎گیری: با توجه به نتایج این پژوهش از دز ۲۵ کیلوگری پرتو گاما بدون اثرات منفی بر خواص ترکیبات زیست‎ فعال گرده زنبورعسل می‎توان برای پرتوفراوری گرده زنبورعسل استفاده کرد.

کلیدواژه ها:

Anti-allergy ، Antimicrobial ، Bee pollen ، Gamma irradiation ، Intestinal morphology ، پرتوتابی گاما ، ضدحساسیت ، ضدمیکروبی ، گرده زنبورعسل ، مورفولوژی روده