بررسی جامعه شناختی نقش دین در جنبش های انقلابی ۲۰۱۱ عربی (مطالعات موردی: مصر و لیبی)

انقلاب ها در بسترهای متفاوت اجتماعی شکل می گیرند و عواملی متعدد در آن نقش دارند. عامل اجتماعی «دین» در وقوع انقلاب ها نقشی مهم ایفامی کند به گونه ای که ادبیات سیاسی مربوط به نظریه پردازی (تئوری پردازی) انقلاب ها را گسترش داده است. از نیمه دوم قرن بیستم تاکنون، جهان اسلام متشکل از کشورهای عربی، شاهد بروز جنبش ها اسلام گرایانه است که به صورت دومینویی، بیشتر کشورهای اسلامی را فراگرفته است. یکی از مسائل  چالشی مرتبط با جنبش های انقلابی جهان عرب که محققان به آن توجه داشته اند، نقش دین و جریان های دینی در این جنبش هاست؛ دراین باره، دو دیدگاه متفاوت با عناوین «بیداری اسلامی» با رویکرد دینی و «بهار عربی» با رویکرد غیردینی در باب تحول های مربوط به کشور های عربی، مطرح است. پرسش اصلی تحقیق حاضر، این است که «نقش دین در روند شکل گیری جنبش های ۲۰۱۱ عربی چگونه بوده است؟ و در مقایسه با سایر جریان های غیر دینی در تحولات جهان عرب چه نقشی داشته است؟»؛ لذا برای بررسی نقش دین در جنبش های انقلابی عربی (مطالعه موردی: مصر و لیبی)، جایگاه آن در قالب یک دستگاه مفهومی متشکل از ایدئولوژی، رهبری و سازمان دهی را بررسی می کنیم؛ لذا این تحقیق با روش توصیفی- تطبیقی انجام گرفته است. براساس یافته های این پژوهش به نتیجه رسیدیم که به دلیل بستر خاص اجتماعی- فرهنگی جوامع عربی، حضور دین و اسلام گرایان با مشی دموکراتیک را نمی توان در وقوع جنبش های عربی انکار کرد و می توان به جرئت گفت که دین به عنوان یک عامل دست کم درجه دو(حداقل ثانوی) در کنار سایر جریان های غیردینی به طورمهم نقش داشته است؛ درواقع این نشانه ها سیاست «ما بعد اسلام گرایی» را در خود دارند. سیاستی که درپی تلفیق آزادی با مذهب است و می کوشد دولتی دموکراتیک را با جامعه ای مذهبی توامان کند و زمینه های افراطی گرایی را ازمیان ببرد که این امر، در تحولات و صبغه دموکراسی خواهی و تغییرهای مدرن جوامع عربی ریشه دارد.

کلیدواژه ها:

جنبش های انقلابی ، دین ، جامعه شناختی مصر ، جامعه شناختی لیبی