مطالعه طرح و نقش منسوجات صفوی در سال های آخر سده دهم ه.ق از منظر روایت گرایی

واپسین سال­های سده دهم تا سال­های آغازین سده یازدهم ه.ق در دوره صفوی مصادف با روزگار فرمانروایی شاه عباس (۹۹۶ - ۱۰۳۸ ه.ق/ ۱۵۸۷ -۱۶۲۹ م) پیش از انتقال پایتخت به اصفهان (۱۰۰۷ ه.ق / ۱۵۹۸ م) و دوره پایانی رونق مکتب تبریز بوده و لذا منسوجات این زمان از نظر ویژگی­های سبکی فاقد هویت مشخصی بوده­اند؛ در این دوره سه مکتب قزوین، کاشان و یزد در زمینه پارچه­بافی فعال بودند که هر سه در سبک تصویریشان از گرایش های مکتب تبریز بهره­مند بوده­اند؛ ضمن اینکه نشانه­هایی از سبک تصویری مکتب اصفهان را نیز پرورانده­اند اما در زمینه موضوع با موارد جدیدی مواجه هستیم که پیش از این کمتر بدان توجه شده است و آن نمایش داستان­های روایی سنتی و باستانی بوده است؛ مانند داستان یوسف و زلیخا، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین و شیرین و فرهاد که ورای موضوعات سنتی سابق اعم از سرگرمی­های درباری در باغ و بستان و موضوعات شکار و روایات شاهنامه جلوه­های خاص یافتند. بدیع بودن بازتاب این موضوعات روایی، با معانی عاشقانه یا عرفانی در منسوجات دوره مذکور و نیز فقدان متون نوشتاری برای بیان دلایل توجه به این موضوعات ویژه، این پرسش را به ذهن متبادر می­کند که چه دلایلی منجر به انتخاب چنین موضوعاتی برای منسوجات این دوره شده است؟ با این دیدگاه پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی و بررسی آثار و مدارک باقی مانده و توجه به شرایط تاریخی موجود به تبیین چرایی و چگونگی تغییرات در طرح و نقش منسوجات این دوره نسبت به دوره­های قبل از نظر ویژگی­های سبکی و موضوعی می­پردازد و دلایل شکل­گیری طرح و نقش آن­ها را مورد کنکاش قرار می دهد. نتیجه حاصل نشان می­دهد که رویکردهای ادبی باستانی و سنتی مرسوم زمانه از جمله خمسه نظامی و هفت­اورنگ جامی که پس از ورود هنرمندان دربار شاه طهماسب به دربار ابراهیم میرزا در مشهد ایجاد شد و دیدگاه­های هوسگرایانه شاهان بعدی و نیز رویکردهای عرفانی و تصوف غالب بر دربار صفوی در واپسین سال­های سده دهم ه.ق و سال­های آغازین سده یازدهم ه.ق، از جمله عواملی هستد که در این نقش پذیری موثر بوده اند.

کلیدواژه ها:

منسوجات صفوی ، روایتگرایی ، شاه عباس ، خمسه نظامی ، هفت اورنگ جامی