دام نامرئی (۱۳۵۷)؛ بازنمودی اتوپیایی از جامعه ی نظارتی در حکومت پهلوی دوم

مفهوم نظارت سراسربینانه در اندیشه‎ی میشل فوکو جایگاه ویژه‎ای داشته و در مطالعات اجتماعی به مثابه یکی از مولفه‎های اساسی برسازنده‎ی جوامع مدرن همواره مورد بررسی بوده است. فوکو معتقد بود قدرت‎های مدرن به منظور برقرار نظم در جامعه از سازوکارهای نظارتی سود می‎جویند. از طرفی این مفهوم اخیرا به حوزه مطالعات سینمایی نیز ورود کرده است و توجه قسمی از نظریه‎پردازان این حوزه را به نحوه بهره‎گیری از این مضمون در آثار سینمایی جلب کرده است. این مقاله می‎کوشد با تمرکز بر فیلم دام نامرئی نحوه‎ی بازنمایی نظارت را در این فیلم مورد مطالعه قرار دهد. دام نامرئی فیلم کمترشناخته‎شده‎ای در میان آثار سینمایی پیش از انقلاب است که به دستور نهاد امنیتی وقت در سال ۱۳۵۷ ساخته می‎شود. فیلم روایت‎گر ماجرای شناسایی و نظارت یکی از تیمساران ارتش شاه مخلوع به نام احمد مقربی است که سال‎ها با افسران ک.گ.ب همکاری محرمانه داشته است. پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‎گیری از منابع کتابخانه‎ای انجام گرفته است این بحث را مطرح می‎سازد که درحالیکه ساواک می کوشد با انتفاع از مکانیسم های مراقبتی الگوی نظارت سراسربینانه، بازنمودی بی نقص از جامعه نظارتی به دست دهد، روایت مقربی از چگونگی پیشبرد فعالیت‎های جاسوسانه‎اش، تصویر ایده ال حکومت پهلوی را مخدوش می‎سازد.

کلیدواژه ها:

فیلم دام نامرئی (۱۳۵۷) ، نظارت سراسربینانه ، میشل فوکو ، قدرت انضباطی ، جامعه نظارتی پهلوی