ترکیب کانیهای رسی در مواد لسی وتغییرات آن نسبت به شرایط محیط در استان گلستان

در این مطالعات، نخست لسهای موجود در سطح استان از نظر موقعیت جغرافیایی و خصوصیات فیزیوگرافی آنها به پنج بخش شامل: لسهای موجود بر روی دامنه های شمالی البرز و دشتهای دامنه ای مینو دشت - پوشش لسی ارتفاعات و منطقه تپه ماهوری شمال خاوری و بالاخره لسهای آبشویی شده بر روی آبرفتهای اواخر کواترنر و متعلق به رودخانه های سه گانه اترک- گرگان رود و قره سو تقسیم می گردد. در مرحله بعدی، شش نیمرخ در مقطع شمالی- جنوبی از مجاورت مرز ایران وترکمنستان در آبخیز رود اترک و گذر از ارتفاعات  کپه داغ وسرشاخه های شمال خاوری رودخانه گرگان رود و مینودشت و دامنه های شمالی رشته کوههای البرز در جنگل قرق در خاور گرگان  انتخاب شده و از هر یک، برای مطالعه کانیهای رسی نمونه برداری می شود.  نتایج  حاصل از مطالعات پراش پرتو ایکس نشان دهنده آن است که در همه نمونه های گرفته  شده از افقC   نیمرخهای  پنجگانه فوق به ترتیب ایلیت و کلریت کانی رسی غالب را تشکیل می دهند. درحالی که با افزایش میزان رطوبت در نیمرخهای مینودشت وجنگل قرق با بیش از ۶۰۰ میلی متر بارندگی سالانه مقدار کائولینیت با ۱۳-۱۵ درصد به حداکثر می رسد در حالی که مقدار اسمکتیت از حدپایه ۴  درصد فراتر نمی رود. در مقابل، در نیمرخهای دره چاتال وخروسلی (واقع در سرشاخه های رودخانه گرگان رود) با آب وهوای نیمه خشک، اسمکتیت با اختلاف کمی بر کائولینیت برتری یافته  ودر مقام سوم قرار می گیرد. از طرف دیگر، بررسیهای کمی وکیفی کانیهای رسی در اعما ق مختلف نیمرخ نشان دهنده آن است که بر اثر شدت هوازدگی در افق B مقدار  ایلیت به حداقل و در مقابل مقدار اسمکتیت با ۱۴-۱۵ درصد در مقابل ۱۰-۶  درصد در افق Aبه حداکثر می رسد.  در اینجا نیز در نیمرخ جنگل قرق کائو لینیت و  اسمکتیت به ترتیب در مرحله سوم وجهارم قرار دارند. در حالی که در نیمرخ دره خروسلی با آب و هوای نیمه مرطوب، اسمکتیت بر کائولینیت برتری می یابد. نکته جالب دیگر آن است که در افقA نیمرخهای جنگل قرق و مینودشت با آب وهوای مرطوب کائولینیت با ۲۵% بیشترین و اسمکتیت با ۱% > کمترین حد را در نیمرخهای پنجگانه داشته است که خود نشان دهنده شدت هوازدگی در آن است. در نهایت، از مقایسه ترکیب کانیهای رسی رسوبات لسی در استان گلستان با حوزه های آمریکای شمالی، اروپای مرکزی، کالیفرنیا، چین ودره کشمیر نتیحه می شود که لسهای استان گلستان در گروه لسهای آسیایی  ولی با درجه هوازدگی بیشتر قرار دارد که خود گویای شرایط جوی حاکم در این استان می باشد.

کلیدواژه ها:

ایلیت ، کلریت ، کائولینیت ، اسمکتیت ، ورمیکولیت ، کورنزییت ، پالیگورسکیت ، لس ، استان گلستان ، گرگان رود ، اترک ، قره سو ، البرز ، کپه داغ