ارزیابی خطر سیلاب در حوضه آبریز اوجان چای با استفاده از منطق فازی و مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS

در پژوهش حاضر خطر سیلاب در سطح حوضه اوجان چای، واقع در شهرستان بستان-آباد استان آذربایجان شرقی، ارزیابی شد. برای تهیه نقشه خطر تعداد ۱۶ متغیر مکانی تاثیرگذار بر وقوع سیلاب مورد توجه قرار گرفته و در بستر سیستم اطلاعات جغرافیایی با استفاده از منطق فازی ترکیب و تحلیل شدند. نتایج همپوشانی با کاربست اپراتور گامای فازی نشان داد که بالغ بر ۸/۴ درصد از مساحت حوضه در کلاس با خطر بسیار زیاد قرار گرفته است. بخش قابل توجهی از این پهنه ها منطبق بر بستر رودخانه های اصلی حوضه و اراضی پیرامون آنها می باشد. کلاس با خطرپذیری زیاد نیز عمدتا در مجاورت کلاس مذکور قرار گرفته و بالغ بر ۶/۱۶ درصد مساحت حوضه مطالعاتی را شامل می شود. این پهنه ها توسط سیلاب های با دوره بازگشت ۱۰ سال و بالاتر تحت تاثیر قرار می گیرند. حدود ۲/۳ درصد از مناطق مسکونی با مساحتی بالغ ۱/۱۱ هکتار در کلاس با خطرپذیری بسیار زیاد و حدود ۹/۴۲ درصد با مساحتی بالغ بر ۹/۳۵ هکتار در کلاس با خطرپذیری زیاد واقع شده اند. در بخش دوم تحقیق از مدل HEC-HMS جهت شبیه سازی بارش- رواناب و شناسایی زیرحوضه های با پتانسیل تولید رواناب بالا استفاده شد. نتایج نشان داد که هیدروگراف سیلاب زیرحوضه ها و خروجی حوضه تا حد زیادی تحت تاثیر ویژگی های ژئومورفومتری و پوشش زمین می باشد. پیک های بالا در زیرحوضه های با کمترین میزان پوشش حفاظتی، شیب زیاد، نفوذپذیری کم، فراوانی برون زدهای سنگی و سطوح غیرقابل نفوذ مشاهده می شود. می توان به زیرحوضه های بالادست از جمله ۱، ۳، ۷، ۱۱ و ۱۲ اشاره کرد که از بالاترین میزان دبی پیک برخوردارند.

کلیدواژه ها:

سیلاب ، GIS ، منطق فازی ، مدل HEC-HMS ، اوجان چای