شناسایی و تبیین مولفه های اصلی پایداری نهادهای مشارکتی در پروژه های مدیریت مشارکتی مقابله با بیابان زایی در استان خراسان جنوبی

چکیده سابقه و هدف نهاد مشارکتی، اولین و ضروری­ترین رکن تقویت سرمایه اجتماعی به حساب آمده که پایداری آن ضامن بقا و استمرار مشارکت اجتماعات محلی در پروژه­های مدیریت منابع طبیعی است. گروه­ توسعه روستا و صندوق­ اعتباری خرد، دو نهاد اجتماعی و اقتصادی مهم در اجرای پروژه بین­المللی احیای اراضی جنگلی و تخریب یافته با تاکید ویژه بر اراضی حساس به خاک های شور و اراضی مستعد فرسایش بادی (RFLDL) در شهرستان سرایان استان خراسان جنوبی بوده که درس­آموخته­های ارزشمندی از مشارکت بهره­برداران در اجرای اثربخش­تر پروژه­های مقابله با بیابان­زایی به همراه داشته­اند. پایداری این نهادها منوط به شرکت و فعالیت اعضا در نشست های تصمیم گیری گروه های توسعه در جهت تقویت سرمایه­های اجتماعی، اقتصادی، انسانی، طبیعی و فیزیکی روستا و همچنین رعایت مقررات آیین­نامه صندوق اعتباری خرد و واریز مبالغ خرد ماهانه است. با اینحال فعالیت کم یا انحلال برخی از این نهادها، امروزه به یکی از چالش­ها و دغدغه­های مهم کارشناسان اجرایی پروژه یادشده تبدیل شده است. تحقیق حاضر با هدف تبیین عوامل اصلی عدم پایداری این نهادها به انجام رسید. مواد و روش ها  این تحقیق از نظر روش، توصیفی-تحلیلی، از نظر هدف، کاربردی و روش گردآوری اطلاعات به دو روش اسنادی و پیمایشی است. جامعه هدف، کلیه اعضای گروه­های توسعه روستا و صندوق­های اعتباری خرد در روستاهای هدف اجرای پروژه RFLDL در شهرستان سرایان است. ابزار سنجش تحقیق، پرسشنامه محقق­ساخته بوده، که بر اساس فرمول کوکران و تطبیق با جدول کرجسی و مورگان ، ۹۶ نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. پس از تایید روایی با نظر متخصصان، پایایی پرسشنامه برابر ۸۳/۰ به دست آمد که نشان از قابلیت اعتماد مناسب است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از نرم افزار ۲۲SPSS انجام گرفت. بررسی رابطه بین متغیرها با استفاده از نرم افزار Smart PLS۳ انجام شد. برای این منظور بار عاملی هر یک از گویه ها به دست آمد. نتایج نتایج مربوط به تبیین مولفه های اصلی پایداری نهادهای مشارکتی در قالب ۴ گروه عوامل اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی -معیشتی،  آموزشی – ترویجی و سیاستگذاری- مدیریتی طبقه بندی و اولویت بندی شد. بر این اساس در عوامل اجتماعی – فرهنگی گویه های "عدم توجه به ویژگی های ساختاری و ترکیب گروه ها"، "فقدان تعهد و احساس مسئولیت لازم در بین اعضای گروه" و "فقدان الگوی مشخص برای حفظ و بقای گروه ها"، در عوامل اقتصادی گویه های "سرمایه مالی اندک صندوق"، "پایین بودن مبلغ تسهیلات صندوق" و "ناتوانی صندوق در انعقاد قرارداد و جذب سرمایه از سایر منابع"، در عوامل آموزشی – ترویجی گویه های "هم زمان نبودن مهارت آموزی با اعطای وام " و "ناکافی بودن آموزش ها برای استفاده موثر از تسهیلات" و در عوامل سیاستگذاری- مدیریتی گویه "تامین نشدن تسهیلات دولتی برای حمایت از صندوق ها" دارای بیشترین اولویت بودند. نتایج بررسی فرضیه­ها و تحلیل مسیر نیز نشان داد که مولفه ی مدیریتی- سیاستگذاری با ضریب ۵۸۱/۰-۰، قوی­ترین تاثیر منفی و معنی­داری را بر پایداری نهادهای مشارکتی در سطح ۹۹ درصد داشته است. نتیجه گیری  به طور کلی نتایج این تحقیق نشان می دهد عوامل سیاستگذاری – مدیریتی و عوامل اجتماعی (بخصوص ساختار و ترکیب نهادها) به عنوان مهمترین عوامل پایداری نهادهای مشارکتی محسوب می­گردند. لذا پیشنهاد می شود کارشناسان وتسهیلگران، ابتدا هماهنگی و انسجام سازمانی را در سطح دست­اندرکاران دولتی تقویت بخشیده و ضمن تامین اعتبارات مناسب، موانع حقوقی پیش­روی مشارکت اجتماعات محلی در اجرای پروژه­های مقابله با بیابان­زایی را مرتفع سازند. همچنین لازم است مطالعات تحلیل شبکه ، به منظور دستیابی به ترکیب مناسب اعضا، در مرحله تاسیس و استقرار نهادها مد نظر قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

سرمایه اجتماعی ، تحلیل شبکه ، انسجام سازمانی ، مشارکت ، پروژه بین المللی RFLDL ، سرایان