اثر تغییر اقلیم بر پراکنش رویشگاه گونه Platychaete aucheri. Boiss در استان سیستان و بلوچستان بر پایه مدل پیش بینی اقلیم

سابقه و هدف:  شناخت عوامل محیطی موثر در استقرار پوشش گیاهی، میتواند به مدیریت صحیح اکوسیستم های مرتعی کمک کند. رویشگاه مطلوب، تاثیر به سزایی بر بقا و تولیدمثل گونه ها دارد. آشکارسازی تغییرات پارامترهای اقلیمی، بیانگر آن است که تغییرات اقلیمی در ایران شروع شده و ضرورت دارد که رویشگاه بالقوه گونه های شاخص، در حال حاضر و سال های آینده، تحت مدل های هشدار اقلیمی، مشخص گردد. با پیشرفت علم آمار و سیستم اطلاعات جغرافیایی، پیش بینی رویشگاه گونه های گیاهی با استفاده از روش های مدل سازی ، میسر شده است. ازاین رو، این پژوهش با هدف تهیه نقشه پیش بینی رویشگاه های گونه Platychaete aucheri بر پایه مدل پیش بینی اقلیمی، در استان سیستان و بلوچستان انجام شد. مواد و روشها:  ابتدا با استفاده از ۸ ایستگاه سینوپتیک داخل و مناطق مجاور، پایگاه داده ها شامل متغیرهای بارش، دمای شبانه، دمای روزانه و متوسط دما، از سال تاسیس هر ایستگاه تا سال ۲۰۱۹ تشکیل و ۱۹سنجه اقلیمی محاسبه شد. همچنین با استفاده از مدل رقومی ارتفاع با دقت ۳۰ متر، سه متغیر فیزیوگرافی شامل شیب، جهت و ارتفاع تهیه گردید. سپس با استفاده از نقشه های بهنگام شده طرح شناخت مناطق اکولوژیک و بازدیدهای میدانی، نقاط حضور و غیاب گونه P.aucheri مشخص شد. اساس تجزیه و تحلیل به کار برده شده در این تحقیق را رگرسیون لجستیک تشکیل می دهد که بر اساس مقادیر محیط زیستی مربوط به نقاط حضور و غیاب گونه می باشد. با استفاده از رگرسیون لجستیک، رفتار رویش این گونه در منطقه سیستان و بلوچستان مشخص و نقشه مدل سازی شده و معادلات مربوطه در شرایط کنونی محاسبه شد. پس از اطمینان از کارآمد بودن مدل، از داده های اقلیمی پیش بینی شده توسط مدل گردش عمومی  MRI-ESM۲-۰تحت سناریو ۵/۴ و ۵/۸ استفاده گردید و با استفاده از معادلات فعلی و قرار دادن داده های استخراج شده ازپایگاه،  Worldclimeنقشه پراکنش آینده گونه  P.aucheriبرای سال ۲۰۵۰ تحت سناریوهای اقلیمی RCP۴.۵وRCP۸.۵تولیدگردید. بدین صورت که در مرحله تعریف مدل رگرسیون لجستیک در ArcGIS، به جای نقشه متغیرهای اقلیمی که در مدل وجود دارند نقشه های همان متغیرها که برای سال ۲۰۵۰ پیش بینی شده اند، جایگذاری گردیدند. نتایج: نتایج حاصل از نقشه های بالقوه نشان داد که پراکنش فعلی گونه،  P.aucheriدر بخش های مرکزی و جنوبی حضور پر رنگ تری داشته و با حرکت به سمت مناطق شمالی از درصد حضور گونه کاسته شده است. سطح رویشگاه مناسب (احتمال وقوع بیشتر از ۷۵ درصد) گونه P.aucheri در استان معادل ۱۲۸۷۳۲۶۹ هکتار ، تقریبا ۷۱ درصد می باشد. ارزشیابی مدل با استفاده از داده های حضور و عدم حضور گونه و با استفاده از ضریب آماری کاپا انجام شد در این ارتباط مقدار ضریب آماری کاپا ۸۵/۰به دست آمد که با توجه به طبقه بندی ارائه شده از ضرایب کاپا، مدل از دقت خوب و قابل قبولی برخوردار است. نقشه های حاصل از پیش بینی مدل رگرسیون لجستیک نشان می دهد که سطح رویشگاه گونه P.aucheri در سال ۲۰۵۰ تحت هر دو سناریو RCP۴.۵ و  RCP۸.۵افزایش چشمگیری خواهد یافت و در احتمال وقوع بیشتر از ۷۵ درصد مشاهده می شود که مساحت رویشگاه گونه P.aucheri در استان به ترتیب برابر ۱۵۵۰۶۳۹۱ و ۱۷۷۸۸۳۷۶ هکتار خواهد شد که به ترتیب سطحی معادل۳/۸۵ و ۸۵/۹۷ درصد را به خود اختصاص خواهد داد. تحت سناریوRCP۸.۵  احتمال وقوع حضور گونه به شدت افزایش خواهد یافت و مشاهده می شود که احتمال حضور این گونه در طبقات پایین ۵۰ درصد به صفر می رسد.  نتیجه گیری: در مجموع، تغییر اقلیم و به تبع آن افزایش شاخصه های دمایی، باعث حفظ رویشگاه فعلی، افزایش احتمال حضور گونه در سطح کل استان و گسترش عمودی گونه P.aucheri و حرکت آن به سمت عرض های جغرافیایی بالاتر در امتداد گرادیان ارتفاعی منطقه، خواهد شد. از این رو، حد بالای مورد انتظار گستره رویشی گونه P.aucheri، طی سه دهه آینده، دستخوش تغییر قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه ها:

گردش عمومی جو ، رگرسیون لجستیک ، سناریوی اقلیمی ، اکوسیستم های مرتعی