درآمدی بر ضرورت آینده پژوهی اسلامی و توجه به سطوح آن با تمرکز بر نهج البلاغه

آینده پژوهی در جایگاه دانشی نوپدید به موضوع آینده جوامع می پردازد. این دانش در پی شناسایی، ابداع، ارائه، آزمون و ارزیابی آینده های ممکن و محتمل است تا بر پایه ارزش های جامعه، آینده مرجح را انتخاب و برای پی ریزی ساخت مطلوب ترین آینده، کمک کند. آینده پژوهی اسلامی نیز همین آرمان را بر محور آموزه های اسلامی دنبال می کند. متون اسلامی به ویژه کتاب هایی چون قرآن کریم و نهج البلاغه از انواع آینده مطلوب و نامطلوب سخن گفته و آن را به عنوان آینده مرجح تفصیلا معرفی و شیوه دستیابی به آینده مطلوب و پرهیز از آینده نامطلوب را بیان نموده است. در این نوشتار که به روش اسنادی و تحلیل-توصیفی نگاشته شده، آینده از منظر نهج البلاغه مورد توجه بوده است. آینده در نهج البلاغه، به دوگونه آینده محتوم (قطعی) و آینده غیرمحتوم (غیرقطعی) تقسیم می شود. آینده محتوم شامل رستاخیز، رجعت و بازگشت نیکان و ظهور منجی شده و از عهده تصرف، برنامه ریزی و اختیار انسان ها و جوامع خارج است؛ اما نمی توان آن را از دانش آینده پژوهی بیرون دانست؛ زیرا افراد و جوامع در شیوه رویارویی با آینده های محتوم، مختار هستند و برنامه ریزی معطوف به چگونگی رسیدن به آینده های محتوم مطلوب جزئی از این دانش خواهد بود. آینده های غیرمحتوم که خود به دو گونه آینده های غیرمحتوم غیبی و آینده های غیرمحتوم عقلانی- عقلائی تقسیم می گردد، سخن از آینده هایی دارد که با تصرف، اختیار و برنامه ریزی انسان ساخته می شود و تردیدی در شمولیت دانش آینده پژوهی نسبت به آن نیست. امیرالمومنین (علیه السلام) در نهج البلاغه به همه گونه های آینده های فوق اشاره داشته اند.آینده های غیرمحتوم که خود به دو گونه آینده های غیرمحتوم غیبی و آینده های غیرمحتوم عقلانی-عقلائی تقسیم می گردد، سخن از آینده هایی دارد که با تصرف، اختیار و برنامه ریزی انسان ساخته می شود و تردیدی در شمولیت دانش آینده پژوهی نسبت به آن نیست. امیرالمومنین علیه السلام در نهج البلاغه به همه گونه آینده های فوق اشاره داشته اند.

کلیدواژه ها:

آینده پژوهی ، نهج البلاغه ، سطوح آینده پژوهی ، آینده محتوم ، آینده غیرمحتوم