جلوه های ملی گرایی در نمایشنامه های فارسی دوره مشروطه و اوایل پهلوی (۱۲۸۵-۱۳۲۰ش.)

نمایشنامه یک گونه جدید نوشتاری است که ظهور آن در ایران به دوره قاجاریه بازمی گردد. ظرفیت این گونه نوشتاری برای بیان مضامین مدرن و جذابیت زبان آن برای مخاطبان عام، به ویژه تحصیل کردگان متجدد، طیفی از تجددگرایان ایرانی را برانگیخت که از این ابزار برای پیشبرد اهداف و ترویج آرای خویش بهره گیرند. اندیشه این تجددگرایان که اغلب دغدغه نوسازی داشتند، بازتابی از گفتمان های غالب زمانه بود. ملی گرایی مدرن یکی از این گفتمان‎های غالب بود که از نیمه دوره قاجاریه، همنوا با رونق شرق شناسی و اکتشافات باستان شناسی، سپهر فکری و گفتمانی ایران را متاثر کرد. در کنار روایت های تاریخی و رساله های سیاسی، نمایشنامه ها نیز عرصه تجلی این تاثیرپذیری بودند؛ با این تفاوت که جنبه نمایشی و لحن زنده این نمایشنامه ها دامنه اثرگذاری آن را فراتر می برد. در پژوهش حاضر، از رهگذر بررسی ادبیات نمایشی دوره مشروطه و مقطع نخست دوره پهلوی، تلاش شده به این پرسش پاسخ داده شود که این گونه ادبی تا چه میزان بازتاب دهنده تغییری است که در گذار از مشروطه به پهلوی در فهم و تفسیر تجددگرایان ایرانی از گفتمان ملی گرایی صورت پذیرفت؟ بررسی تحلیلی محتوای این نمایشنامه ها حکایت از تاکید بر یکپارچگی ملی با محوریت نشانه هایی چون نقشه، پرچم و سرود ملی، بیگانه ستیزی بعضا مبتنی بر دیگری عرب، نگاه حسرتناک به گذشته به ویژه گذشته باستانی و چهره های اساطیری-تاریخی و رمانتیزه کردن آن و ضرورت ایجاد انسجام ملی بر محور اقتدار شاهانه دارد

کلیدواژه ها:

پهلوی ، مشروطه ، ملی گرایی ، نمایشنامه ، ایران ، مدرنیسم