طراحی یک سامانه هشداردهی زودهنگام بحرانهای ارزی در ایران با استفاده از رویکرد مارکوف سوئیچینگ

یک بحران پولی زمانی برای یک کشور رخ می دهد که یک حمله سوداگرانه به ارزش ارزی پول آن کشور انجام گیرد که می تواند منجر به کاهش شدید ارزش آن پول شده یا مقامات را مجبور به دفاع از ارزش پول از طریق فروش ذخایر ارزی یا افزایش نرخ بهره داخلی ک ند. هزینه های بالای بحرانهای پولی و ضربه بزرگی که در بسیاری از کشورها به تولید حقیقی وارد کرده، تلاشهایی را برای پیش بینی آنها برانگیخته است. سامانه های هشداردهی زودهنگام (EWS) برای پیش بینی بحرانهای پولی، طراحی و ایجاد شده اند و پیش از وقوع یک بحران پولی از روی علائمی که در اقتصاد ظاهر می شود( برخی متغیرهای پیشرو)، حادثه قریب الوقوع را پیش بینی می کنند. این مقاله با هدف اصلی طراحی یک سامانه جامع هشداردهی زودهنگام بحرانهای پولی در کشور انجام گرفته است. در این راستا، با استفاده از نرخ رشد ارز بازار آزاد، بحرانهای ارزی که در اقتصاد ایران در دوره 1367-1389 به وقوع پیوسته شناسایی و طبقه بندی شده است. سپس شاخصهای هشداردهی زودهنگام، یعنی متغیرهای توضیحی که می توانند در اقتصاد ایران در خصوص تحرکات بازار ارز و وقوع بحران در آن حاوی اطلاعاتی بوده و می توان آنها را احصاء و طبقه بندی کرد، شناسایی شده اند که در این راستا سه دسته شاخصهای مربوط به 1-تجارت خارجی و جریانات ارزی 2-وضعیت بخش حقیقی و کلان اقتصاد و 3-بخش پولی و مالی آن، بالاخص اطلاعات مربوط به بودجه د ولت و ترازنامه بانک مرکزی مورد بررسی دقیق قرار گرفته اند. معمولاً پیش از وقوع یک بحران ارزی شاخصهایی از این دست شروع به حرکتهای نامعمول می کنند که از روی آن با احتمالی می توان وقوع بحران را پیش بینی کرد. در این مطالعه با استفاده از یک مدل مارکوف سوئیچینگ با ماتریس احتمال گذار متغیر و با بهره گیری از شاخص های هشداردهی فوق الذکر، دوره های بحران ارزی در کشور پیش بینی شده است که با واقعیات مشاهده شده در اقتصاد ایران سازگار است. با استفاده از رویکرد عام به خاص از بین 19 شاخص هشداردهی معرفی شده برای شناسایی و پیش بینی بحران ها، شاخص های نرخ رشد GDP حقیقی، نسبت کسری بودجه به GDP، انحراف لگاریتم نرخ ارز حقیقی مؤثر از روند آن، نسبت کسری حساب جاری به GDP، رشد درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت و نسبت تغییردر (M(2 به تغییر در ذخایر ارزی بانک مرکزی به عنوان شاخص های اصلی انتخاب شده اند. نتایج حاصل از برآورد مدل نشان می دهد که برای دوره های زمانی نیمه دوم 1367 و نه ماهه اول 1368، سه ماهه اول 1369، نیمه دوم 1372، سال 1373، نیمه اول 1374، سه ماهه سوم 1375، سالهای 1377 و 1378، وقوع بحران هشدار داده شده است که با واقعیات اقتصاد ایران انطباق مناسبی دارد.