بررسی غلظت فلزات سنگین در خاک و آب منطقه صنعتی و کشاورزی سردرود تبریز

زمینه و هدف: آلودگی فلزات سنگین در حال حاضر به یکی از بزرگترین و رایج ترین معضلات زیست محیطی مناطق مختلف دنیا و ایران تبدیل گردیده است. شناسایی کمی و کیفی این نوع آلودگی ها قبل از آنکه به حد بحرانی برسند به یکی از دغدغه های محققین علوم محیط زیست تبدیل شده است. در همین راستا، در این مطالعه غلظت پنج فلز سنگین - روی، سرب، کروم، کادمیوم و نیکل - در خاک و آب مناطق زراعی اطراف یک منطقه صنعتی-کشاورزی در جنوب غرب شهر تبریز بنام سردرود برآورد گردید. این منطقه علی رغم داشتن باغات و مزارع قدیمی و متنوع، قطب صنعتی شهر تبریز نیز محسوب می شود و کارخانجات متعدد کوچک و بزرگی در آن ناحیه مستقر است.

روش پژوهش: بدین منظور طی دو سال زراعی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ از چهل مزرعه مختلف منطقه سردرود در جنوب غرب کلان شهر تبریز به صورت تصادفی نمونه هایی از خاک و آب تهیه و پس از انتقال به آزمایشگاه با استفاده از روش جذب اتمی میزان فلزات سنگین در آن ها مورد سنجش قرار گرفتند. بیشتر ایستگاه های نمونه برداری از مزارع سبزیجات انتخاب گردیدند. بطور متوسط از هر هکتار منطقه منتخب دو نمونه خاک و دو نمونه آب آبیاری در طول مدت تحقیق جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفت.

یافته ها: در مجموع ۸۰ نمونه خاک و هشتاد نمونه آب آبیاری جمع آوری و مورد آنالیز قرار گرفت. براساس نتایج بدست آمده، ترتیب محتویات کمی فلزات سنگین در نمونه های آب به صورت Zn>Cr>Pb>Ni>Cd جمع آوری شده بود. الگوی مشابهی در نمونه های خاک نیز مشاهده شد و ترتیب غلظت فلزات در نمونه ها بصورت Zn>Ni>Cr>Pb>Cd در خاک های زراعی مشاهده گردید. سطوح فلزی مشاهده شده با استانداردهای ذکر شده در منابع مختلف داخلی و خارجی مقایسه شد. میانگین غلظت فلز روی و کادمیوم در اکثر نمونه های آب آبیاری و میزان کادمیوم تقریبا در همه نمونه های خاک بالاتر از حد مجاز بود. بالاترین غلظت کادمیوم (۱۱میلی گرم بر کیلوگرم خاک) در نمونه های خاک جمع آوری شده بیش از دو برابر حد مجاز گزارش شده بود.

نتایج: به استثناء کادمیوم در برخی نمونه های خاک، سطوح غلظت بدست آمده در خاک و آب آبیاری منطقه سردرود برای سایر فلزات سنگین در سطح هشدار و خطرناک قرار نداشت. با توجه به امکان انتقال آلودگی فلزات سنگین از خاک و آب آبیاری به گیاهان سبزی، زراعی و باغی، شناسایی پراکنش و انباشتگی میزان فلزات سنگین در خاک و آب آبیاری مناطق عمده کشاورزی از اهمیت بسیاری برخوردار است. بر اساس نتایج این تحقیق لازم است در مورد منابع ورود کادمیوم به خاک و آب آبیاری این منطقه شناسایی و اقدامات اصلاحی در این خصوص انجام گردد.

کلیدواژه ها:

عناصر کمیاب ، آب آبیاری ، مسمومیت ، جذب اتمی ، خاک