مقایسه مفاهیم اسطوره ای- عرفانی در غزلیات شمس و منطق الطیر (مطالعه موردی سیمرغ، همای، قاف)

با توجه به وجوه مشترک دو مقوله اسطوره و عرفان و نقش هر دو در بسط و گستردگی حوزه های فکری بشر از گذشتهتا کنون به نظر می رسد که درک درست، منطقی و همیشگی بزرگان ادب از ارتباط تنگاتنگ و همگرایی اسطوره وعرفان؛ آنان را بر آن داشت تا مضامین عرفانی را با توسل به مفاهیم اسطورهای بسط دهند و به بازآفرینی های بدیعیدست پیدا کنند. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای در تلاش است تا بهبررسی مقایسه ای مفاهیم اسطوره های عرفانی در دو اثر ماندگار زبان فارسی یعنی غزلیات شمس و منطق الطیربپردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد عطار و مولانا که تمایلات خاص عرفانی داشتند در آثار خود از نمادهای اسطوره ایبه وفور استفاده نموده و گاه تصاویر و نمادهای جدیدی در راستای مفهوم سازی های اسطوره ای عرفانی خلق کرده اند .هر دو شاعر در آثار خود بیش از آنکه به سنت اوستا و متن های پهلوی زرتشتی و حماسی وابسته باشند، به سنت زنده وپویای روایات شفاهی و گاه مکتوب شرق ایران و آثار صوفیه وابسته هستند و دلیل تفاوتهای جدی آنها با متنها ومطالب اوستایی و زرتشتی پهلوی همین است. هر دو شاعر با دسترسی به منابع مشترک در خصوص اسطوره ها ی ایرانیو استفاده آنها در راستای اهداف عرفانی، علاوه بر ا ینکه زنده کننده مجدد این اسطوره ها بودند، گاه به بازآفرینیاسطوره ها در راستای اهداف عرفانی دست زدهاند. با توجه به مقتضیات منحصربه فرد هر یک از آثار موردبررسیجلوه های حضور برخی از اسطوره ها متفاوت با دیگری است و برای اینکه بتواند مجوز ورود از آثار حماسی به آثارعرفانی را داشته باشد، ملزم شده است وجودش را به یک سری از صفات خاص بیاراید و از بعضی و یژگیها بپیراید وتحولات اساسی در معنا و ساختار خود ایجاد کند، زیرا نیازمند آن است که در پهنه عرفان، علوی تر، مقدس تر، مجردتر،آسمانی تر و بلند آشیان تر ظاهر شود و بر جوانب فرا مادی وجودش بیفزاید و خود را با مقتضیات ادب عرفانی همچونحمل مفاهیم سنگین، والا و قدسی سازگار کند ، بر اساس یافته های بحث به نظر می رسد این مورد اخیر در منطق الطیرعطار بیشتر از غزلیات شمس دیده می شود.

کلیدواژه ها:

اسطوره ، عرفان ، شعر ، منطق الطیر ، غزلیات شمس