آشکارسازی تغییر روند شاخص های یخ بندان به عنوان پیامد تغییر اقلیم، مطالعه موردی جنگل های زاگرس شمالی (آذربایجان غربی)

سابقه و هدف: اکوسیستم جنگلی زاگرس در دو دهه اخیر مورد هجوم آفات و بیماری ها بوده است. یکی از موثرترین اثرهای تغییر اقلیم، کاهش روزهای یخ بندان به ویژه در اکوسیستم های جنگلی می باشد. کاهش فراوانی شدت و مدت پدیده یخ بندان، زمستان گذرانی آفات را تسهیل، تلفات و مرگ ومیر را کم و طغیان آنها را تشدید می کند. هدف این تحقیق، آشکارسازی تغییرات شاخص های سرد در محدوده جنگل های زاگرس شمالی (مطالعه موردی آذربایجان غربی) است. آگاهی از میزان تغییرات روزهای یخ بندان، مدیران و برنامه ریزان اکوسیستم جنگلی را به سمت راهکارهای بهتر سازگاری با تغییرات اقلیمی رهنمون می کند. مواد و روش ها: در این تحقیق به منظور بررسی روند تغییرات شاخص های یخ بندان از بسته نرم افزار ClimPACT در محیطR  استفاده شده است. شاخص های مورد استفاده در این تحقیق توسط سازمان جهانی هواشناسی (WMO) و کمیسیون اقلیم شناسی (CCL) و تیم متخصص در مورد خطر آب و هوا و شاخص های خاص اقلیمی (ETCRSCI) تهیه شده است که برای پایش، ارزیابی و آشکارسازی تغییر اقلیم در یک مکان یا منطقه کاربرد دارد. داده های روزانه دمای حداقل، دمای حداکثر و بارش برای دوره آماری ۱۹۸۶ تا ۲۰۱۹ در ایستگاه پیرانشهر و دوره آماری ۱۹۸۸ تا ۲۰۱۹ در ایستگاه سردشت از سازمان هواشناسی کشور گرفته شد. داده ها به فرمت مورد نیاز برای ورود به مدلClimPACT  آماده شد. بسته نرم افزاریClimPACT  در محیط R اجرا و شاخص های آشکارکننده تغییر اقلیم به عنوان خروجی مدل غربالگری شدند. شاخص های سرد آشکارکننده رخداد تغییر اقلیم در محدوده سایت های پایش زوال بلوط پیرانشهر و سردشت در استان آذربایجان غربی در زاگرس شمالی تفکیک شد. از بین آنها چهار شاخص دمایی سرد انتخاب شد، برای شاخص روزهای همراه با یخ بندان، یخ بندان شدید، یخ بندان بسیار شدید و روز یخی تغییرات خط شیب روند، خطای شیب روند و معنی داری در محدوده آماری p-value=۰.۰۵ محاسبه و تغییرات برای تمام شاخص ها در محیط نرم افزار R ترسیم و تجزیه و تحلیل شد. نتایج و یافته ها: بررسی شیب خط روند، خطای شیب روند و معنی داری تغییرات شاخص روزهای همراه با یخ بندان در محدوده سایت پایش بلوط در پیرانشهر و سردشت نشان داد، این شاخص روند کاهشی و معنی دار داشته است. این شاخص در طول دوره آماری مورد مطالعه در پیرانشهر ۴۸ روز و در سردشت ۶۳ روز کاهش را نشان داد. تغییرات روند و معنی داری شاخص روزهای یخ بندان شدید در محدوده سایت های پایش در پیرانشهر و سردشت نشان داد، این شاخص روند کاهشی و معنی دار داشته است. این شاخص در طول دوره آماری مورد مطالعه در پیرانشهر ۳۸ روز و در سردشت ۵۶ روز کاهش داشته است. بررسی شیب خط روند، خطای شیب روند و معنی داری تغییرات شاخص روزهای یخ بندان بسیار شدید در محدوده سایت های پایش در پیرانشهر روند کاهشی و معنی دار و در سردشت روند افزایشی و معنی داری را نشان داد. تغییرات روند و معنی داری شاخص روزهای یخی در محدوده سایت های پایش در پیرانشهر روند کاهشی و غیرمعنی دار و در محدوده سایت های پایش سردشت روند کاهشی و معنی دار را نشان داد. نتیجه گیری: امروزه، یکی از مهمترین چالش های محیط های طبیعی ایران، زوال جنگل های بلوط زاگرس است، عوامل متعددی در زوال این بوم سازگان طبیعی موثر بوده و هست، اما عوامل اقلیمی را به دلیل مساعد کردن سایر عوامل و شرایط زوال، می توان به عنوان مهمترین عامل در نظر گرفت. شاخص های سرد اقلیمی در منطقه جنگل های پیرانشهر و سردشت دارای روند کاهشی و معنی دار بود. این روند کاهشی نشان می دهد که محدودیت زمستان گذرانی بسیاری از آفات و بیماری ها کم و زمینه برای رشد آفات و بیماری ها همزمان با فراهم بودن سایر شرایط، مهیا شده است. با توجه به روند افزایش دما در سال های آینده این روند کاهشی ادامه خواهد داشت و زمینه برای تنش های دمایی و رطوبتی و رشد و طغیان بیشتر آفات و بیماری ها فراهم خواهد شد. جنگل های زاگرس به ویژه درختان بلوط اهمیت بسزایی در پوشش منابع طبیعی، ذخیره آب زیرزمینی، کاهش اثرها و کند شدن تغییرات اقلیمی دارد، بنابراین باید با استفاده از همه توان علمی، فنی، مدیریتی و اجرایی برای حفظ این منابع طبیعی تلاش کرد.

کلیدواژه ها:

تغییر اقلیم ، روز یخی ، زمستان گذرانی ، طغیان آفات و بیماری ها ، یخ بندان