بررسی زنده مانی گیاه دارویی- صنعتیFerula assa-foetida L. در روش های مختلف بهره برداری با تاکید بر حفاظت این گیاه با ارزش

سابقه و هدف: استفاده از گیاهان دارویی در کشورهای توسعه یافته رشد زیادی داشته است، به طوری که بیشتر جمعیت جهان برای مراقبت های بهداشتی اولیه از گیاهان دارویی استفاده می کنند. روند رو به رشد تقاضای بازارهای جهانی، توجه بیشتر در زمینه شناسایی و حفظ گیاهان دارویی را اجتناب ناپذیر کرده است. عدم شناخت کافی در مورد بهره برداری پایدار گیاهان دارویی تعداد بسیاری از آنها را در معرض انقراض قرار داده است. آنغوزه (Ferula assa-foetida) از گونه های بومی و با ارزش دارویی مراتع ایران است که صمغ تولیده شده توسط آن از جمله محصولات صادراتی کشور است. با توجه به افزایش قیمت آنغوزه در سال های اخیر، متاسفانه برداشت بی رویه و غیر اصولی شیرابه آنغوزه به لحاظ سنین مناسب بهره برداری، تعداد برداشت سالیانه و شیوه بهره برداری باعث کاهش تراکم بوته های آنغوزه در مراتع شده و نسل این گیاه مفید در معرض خطر انقراض قرار گرفته است. بنابراین، هدف از مطالعه پیش رو، تعیین بهترین شیوه های بهره برداری آنغوزه برای استمرار رویش آن در عرصه های طبیعی است. مواد و روش ها: این تحقیق در مراتع تنگ سرخ شهرستان بویراحمد انجام شد. پس از شناسایی منطقه، قسمت هایی که به لحاظ درصد شیب، پوشش و خصوصیات ظاهری خاک وضعیت مشابهی داشتند و به تعداد کافی پایه گیاه آنغوزه در سنین مختلف در آنها وجود داشت، به عنوان محدوده انجام تحقیق انتخاب شدند. تاثیر فاکتورهای سن برش (سه تیمار: پایه های ۶-۵ ساله، ۸-۷ ساله و ۱۰-۹ ساله)، روش برش (سه تیمار: یک طرفه، دوطرفه و روش برش سنتی) و تعداد برش (سه تیمار: ۱۰، ۱۵ و ۲۰ بار برش) با ۱۰ تکرار بر درصد زنده مانی آنغوزه بررسی شد. همچنین، در پایان دوره رویشی در سال دوم ویژگی های مرفولوژیک آنغوزه اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل زنده مانی گیاه در شیوه های مختلف برداشت، با استفاده از روش رگرسیون لجستیک با نرم افزار SPSS نسخه۲۱ انجام شد. نتایج: نتایج تحلیل رگرسیون لجستیک نشان داد، همه تیمارهای سن، روش و تعداد برش بر میزان زنده مانی تاثیر معنی داری دارند (۰۵/۰p=). هر چه سن گیاه افزایش یابد شانس زنده مانی کاهش می یابد. در سنین ۶-۵ ساله، ۸-۷ ساله و ۱۰-۹ ساله به ترتیب ۵۱، ۵۰ و ۳۴ پایه گیاهی رویش دوباره داشتند و ۳۹، ۴۰ و ۵۶ پایه گیاهی از بین رفتند. در روش های برش یک طرفه و دوطرفه به ترتیب ۷۱ و ۶۴ پایه گیاهی رویش دوباره داشتند و در روش برش سنتی هیچ پایه گیاهی رویش دوباره نداشت. نتایج زنده مانی آنغوزه در تعداد مختلف برش نشان داد، در تیمارهای ۱۰، ۱۵ و ۲۰ بار برش، به ترتیب ۵۱، ۴۴ و ۴۰ پایه گیاهی رویش دوباره داشتند و ۳۹، ۴۶ و ۵۰ پایه گیاهی از بین رفتند. میانگین طول برگ ۸۸/۳۹ سانتی متر، میانگین عرض برگ ۷۷/۱۲سانتی متر، میانگین ارتفاع ۸۸/۳۶ سانتی متر و میانگین تعداد برگ ۲۷/۷ و قطر ریشه ۱۸/۹ سانتی متر ثبت شد. نتیجه گیری: با توجه به اینکه آنغوزه یک گیاه بومی مهم و باارزش اقتصادی بالایی است که معیشت عده زیادی از بهره برداران به محصول این گیاه بستگی دارد، پیشنهاد می شود از نتایج این تحقیق در منطقه مورد مطالعه و سایر مناطق با شرایط اکولوژیک مشابه برای مدیریت رویشگاه های آنغوزه استفاده شود.

کلیدواژه ها:

بویراحمد ، آنغوزه ، زنده مانی ، مرفولوژی ، بهره برداری پایدار