بیماری قند خون و جایگاه آن در دانش اتنوفارماکولوژی منطقه جنوب کرمان

سابقه و هدف: منطقه جنوب کرمان از منظر اکولوژیکی و فرهنگی از گوناگونی خاصی برخوردار است. در همین زمینهتحقیق حاضر با هدف مطالعه و ثبت دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی این منطقه در درمان بیماری دیابت صورتپذیرفت. چراکه در منطقه جنوب کرمان شواهد حاکی از تعداد قابل توجه بیمارانی است که از قند خون رنج می برند.مواد و روش ها: داده ها اتنوبوتانی گیاهان دارویی با استفاده از پرسشنامه نیمه ساختار یافته گردآوری شدند پس ازتقسیم بندی منطقه به دو بخش شهری و روستایی و با بهره گیری از اطلاعات افراد آکاه محلی، نمونه هایی انتخاب شد وداده ها با استفاده از مصاحبه های باز جمع آوری شد. در مجموع ۶۴ نفر برای انجام این تحقیق شامل افراد آگاه محلیشامل عطاران، کشاورزان فعال در حوزه کشاورزی، فارع التحصیلان کشاورزن و منابع طبیعی و بهیره برداران از منابعطبیعی به روش تصادفی انتخاب شدند. جهت جمع آوری داده ها اتنوبوتانی از پرسشنامه نیمه ساختاریافته، مصاحبه هایگروهی و بازدید میدانی استفاده شد. اطلاعات جمعیت شناختی جامعه شامل جنسیت، سطح تحصیلات، گروه سنی وشغل مورد بررسی قرار گرفت. هدف این تحقیق، دستیابی به دانش بومی و کاربردهای سنتی گیاهان دارویی مورداستفاده در کنترل و درمان بیماری قند خون توسط جوامع محلی جنوب استان کرمان است. برای این هدف، اطلاعات ازافراد محلی منطقه، عطارها و درمانگر های محلی گردآوری شد. تجزیه و تحلیل کمی داده های اتنوفاراکولوژیکی بااستفاده از نرم افزار اکسل Excel انجام شد. و از شاخص گزارش استفاده (Usereport) شاخص اجماع مطلعین (Information Consensus Factor) استفاده شد. نتایج: در این مطالعه ۲۴ گونه گیاهی مربوط به ۱۸ خانواده ثبت شد که بصورت سنتی و محلی در درمان دیابت مورد استفاده قرار می گرفتند. خانواده های Apocynaceae ،Apiaceae ،Lamiaceae و Fabaceae به ترتیب با ۵، ۲،۲،۲ و ۲ گونه گیاهی بیشتری استفاده را در درمان بیماری قند خون در منطقه جنوب کرمان داشتند. اما بیشترین گزارش استفاده (use report) مربوط به گونه زرشک (Berberis integrrima) بود. بدین صورت که اندام های هوایی و زمینی این گونه گیاهی بیشتری استفاده را در درمان بیماری قند خون در این منطقه داشتند. البته ریشه گیاه زرشک استفاده بهمیزان بیشتری برای درمان این بیماری استفاده می شود. چرا که مردم محلی معتقدند ریشه این گیاه اثر قوی تری در درمانقند خون دارد. روش استفاده بصورت جوشانده است و عطاران و گیاه درمان های محلی در برخی موارد ترکیب تغلیظشده ای شبیه قرص از عصاره گیاه تهیه می کنند و با ترکیبات دیگری نیز مخلوط کرده و به بیماران تجویز می کنند. علاوه برای ، گیاهانی از خانواده های از قبیل Oleaceae ،Rubiaceae ،Urticaceae و Nitrariaceae نیز در درمان قند خون در این منطقه کاربرد داشتند که دی این میان هندوانه ابوجهل از خانواده Cocurbitaceae نیز از گزارش استفاده بالایی برخوردار بود و در جنوب کرمان گیاهی شناخته شده برای درمان دیابت به حساب می آید.نتیجه گیری: در منطقه جنوب استان کرمان، به دلیل گوناگونی و تنوع بالای گیاهان دارویی و ارتباط تنگاتنگ جوامعمحلی با اکوسیستم های موجود، می توان با بررسی تخصصی تر و عمیق به نحو موثرتری از دانش اتنوفارماکولوژی اینمنطقه در جهت طراحی و انجام پژوهش های تولیدمحور استفاده کرد. از طرفی با ثبت این دانش ارزشمند که بر اساستجربیات طولانی مدت بدست آمده است، می توان این گنجینه کاربردی را برای آیندگانو اقشار مختلف محافظت کرد.

کلیدواژه ها:

اتنوفارماکولوژی ، شاخص جامع مطلعین ، گیاهان دارویی ، قند خون