ارزیابی پایداری عملکرد علوفه در جمعیت های علف باغ (Dactylis glomerata L.) در شرایط دیم با استفاده از آماره های ناپارامتری

سابقه و هدف:علف باغ (Dactylis glomerata L.) گیاهی از تیره گندمیان(Gramineae)، زیر تیره Pooideae و راسته Cyperales می­باشد. امروزه استفاده از این گیاه به عنوان علوفه برای ایجاد چراگاه های طبیعی در برنامه­های احیای مراتع، به صورت خالص یا مخلوط با سایر گراس ها و لگوم­های مرتعی، مورد توجه قرار گرفته است. بررسی پایداری و سازگاری ژنوتیپ ها در شرایط محیطی متفاوت برای معرفی ژنوتیپ برتر جزء اهداف اصلی برنامه های اصلاح نباتات می باشد. با توجه به تنوع شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور مطالعه و شناخت اثر متقابل ژنوتیپ × محیط دارای اهمیت زیادی است. روش های آماری متعددی از قبیل روش های آماری پارامتری و ناپارامتری برای مطالعه اثر متقابل ژنوتیپ × محیط پیشنهاد شده است. تجزیه پایداری عملکرد در روش­های ناپارامتری ساده تر از روش­های پارامتری بوده و، سبب کاهش انحراف حاصل از داده های پرت شده و به پیش فرض های موجود در توزیع نرمال داده ها نیازی ندارند. بنابراین، این پژوهش به منظور بررسی پایداری عملکرد علوفه خشک ۳۶ جمعیت علف باغ در شرایط متفاوت آب و هوایی شمال غرب و غرب کشور ایران با استفاده از روش­های ناپارامتری انجام گرفت.مواد و روشها:بذر تعداد ۳۶ جمعیت علف باغ در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در استان­های کرمانشاه، همدان، زنجان و اردبیل در سال ۱۳۹۰ بصورت دیم کشت شدند و از لحاظ ظرفیت تولید علوفه خشک به مدت دو سال مورد ارزیابی قرار گرفتند. بررسی تنوع ژنتیکی جمعیت­ها با تجزیه واریانس مرکب و مقایسه میانگین به روش دانکن انجام شد. پس از حصول اطمینان از معنی­دار بودن اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، پایداری عملکرد علوفه خشک ژنوتیپ­ها با استفاده از روش های مختلف ناپارامتری (Ketata و همکاران ، Huehn، Thennarasu،  Kang و Fox و همکاران)، مورد تجزیه پایداری قرار گرفت. آماره­های ناپارامتری در نرم افزار Excel ۲۰۱۰ محاسبه شدند و برای رسم نمودارهای بای پلات، تجزیه خوشه ای و تجزیه به مولفه های اصلی از نرم افزار Minitab ۱۶ استفاده شد.یافته ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب داده های ۴ محیط در طول دو سال نشان داد که اثر ژنوتیپ، اثر محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط معنی­دار است (p<۰.۰۱). مقایسه میانگین ژنوتیپ ها به روش دانکن، آن ها را در گروه­های مختلف قرار داد. روش­های مختلف ناپارامتری ژنوتیپ­های متفاوتی را به عنوان ژنوتیپ­های پایدار معرفی کردند. مقایسه نتایج پنج روش ناپارامتری استفاده شده برای بررسی پایداری عملکرد علوفه ژنوتیپ ­ها، نشان داد که دو روش Huehn و Thennarasu در شناسایی ژنوتیپ های پایدار با عملکرد متوسط و سه روش  Kang و Ketata  و Fox در شناسایی ژنوتیپ های پایدار با میانگین عملکرد بالا کارایی داشتند.نتیجهگیری: براساس پنج روش ناپارامتری و با توجه به عملکرد علوفه خشک، ژنوتیپ های ۱۴G (آمریکا)، ۱۵G (کرج)، ۲۹G (ارومیه)، ۳۵G (بانک ژن)، ۲۰G (ملایر) و ۲۴G (روسیه) به عنوان ژنوتیپ­های برتر شناسایی شدند. از این رو می توان آن ها را به عنوان ژنوتیپ­های منتخب برای کشت در مکان ها و مناطق مشابه معرفی کرد و یا اینکه از آنها به عنوان ژرم پلاسم­هایی با ارزش اصلاحی بالا در برنامه های به­نژادی علف باغ بهره برد. در میان پنج روش تجزیه پایداری ناپارامتری، روش Ketata و همکاران بیشتر ژنوتیپ های پایدار با عملکرد علوفه خشک بالا را پوشش داد، بنابراین به نظر می­رسد استفاده از این روش در بررسی پایداری علف باغ و گیاهان مشابه می­تواند مناسب­تر باشد.

کلیدواژه ها:

ژنوتیپ ، علف باغ ، عملکرد علوفه ، ناپارامتری ، تجزیه پایداری