بررسی تاثیر نانوذره سلنیوم و سلنات سدیم بر ویژگی‎های مورفولوژیک و ریزمورفولوژیک آویشن فالاکس Thymus fallax Fisch.&C.A.Mey.

سابقه و هدف:آویشن فالاکس (Thymus fallax) از جنس Thymus و خانواده نعناعیان، حاوی مقادیر بالایی تیمول و کارواکرول است. این گونه به دلیل داشتن خواص ضدعفونی کنندگی، ضدباکتریایی و آنتی اکسیدانی کاربردهای فراوانی در صنایع دارویی و بهداشتی دارد. گستره پراکندگی گونه آویشن فالاکس در ایران بیشتر در استان های شمالی، غرب و رشته کوه البرز است. در فرایند اهلی‎سازی گونه‎های آویشن استفاده از برخی از عناصر کم‎مصرف، مانند سلنیوم، به عنوان مکمل کود شیمیایی می‎تواند نقش تعیین‎کننده‎ای در افزایش عملکرد این گونه ها داشته باشد. سلنیوم عنصری غیر فلزی و کمیاب است که به دلیل داشتن خواص آنتی اکسیدانی، ضد ویروسی و ضد سرطانی در انسان و افزایش تحمل گیاهان به تنش های غیرزیستی، به تازه گی مورد توجه قرار گرفته است. این عنصر را امروزه در برخی محافل علمی به عنوان کود برای افزایش تولید در گیاهان زراعی توصیه کرده‎اند. در گیاهانی مانند آویشن، تعداد و ابعاد روزنه و نیز تعداد ویژگی‎های کرک‎های پوششی اثر تعیین کننده‎ای بر میزان مواد موثره و اسانس گیاه دارند. از این رو در این تحقیق، به منظور بررسی اثر غلظت‎های مختلف سلنیوم به‎ دو صورت نانو ذرات و بالک (سلنات سدیم) بر ویژگی‎های مورفولوژیک و ریزمورفولوژیک گیاه آویشن فالاکس در شرایط گلخانه اجرا شد.مواد و روش ها:اثرهای احتمالی سه غلظت سلنیوم (۲، ۴ و ۸ پی پی ام) به دو فرم‎ بالک و نانوذره به‎همراه شاهد، در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار بررسی شد. بذر آویشن فالاکس از منطقه صاحب واقع در شهرستان سقز استان کردستان در غرب ایران، با ارتفاع ۱۷۵۰ متری از سطح دریا جمع آوری شد، بذرها بوجاری شده و در سینی کاشت حاوی ترکیب پیت ماس و پرلیت در شرایط گلخانه کشت شدند. سپس گیاهچه های رشد کرده به گلدان منتقل گردیدند و زمانی که گیاهچه ها به مرحله چهار برگی رسیدند هر دو هفته یکبار، در مجموع شش بار توسط تیمارهای مختلف سلنیوم بر روی شاخ و برگ گیاهان اسپری شدند. همچنین به منظور تامین عناصر مغذی و ریزمغذی مورد نیاز گیاهان، هر دو هفته یکبار گلدان ها با محلول هوگلند آبیاری شدند. سه روز پس از آخرین تیماردهی، ویژگی‎های مورفولوژیک و ریزمورفولوژیک گیاهان اندازه‎گیری شد. داده‎ها تجزیه واریانس شدند و مقایسه میانگین تیمارها با استفاده از روش دانکن انجام شد.یافته ها: نتایج نشان داد که اثر تیمارهای مختلف سلنیوم بر روی بیشتر صفات مورفولوژیک معنی‎دار بود. استفاده از فرم های بالک و نانوذره با غلظت ۴پی پی ام، طول ساقه را به‎ترتیب ۳۱ و ۱۶ درصد نسبت به شاهد افزایش دادند، در مقابل، با افزایش غلظت نانوذره سلنیوم تا ۸ پی پی ام موجب کاهش ۲۲ درصدی طول ساقه نسبت به شاهد شد. بیشترین تعداد ساقه در غلظت پایین نانوذره  (۲ پی پی ام) حاصل شد که نسبت به شاهد افزایش ۳۷ درصدی داشت. ولی غلظت بالای فرم های بالک و نانوذره سلنیوم اثر منفی بر این صفت گذاشتند و به ترتیب موجب کاهش ۳۷ و ۱۲ درصدی را در مقایسه با شاهد شدند. اثر سلنیوم بر ویژگی‎های ریزمورفولوژیک مانند تعداد کرک سطوح فوقانی و تحتانی برگ در سطح احتمال ۱ درصد معنی‎دار بود. غلظت ۸ پی پی ام نانوذره بیشترین تعداد کرک در هر دو سطح فوقانی (۷۰/۶۱) و تحتانی (۲۰/۳۳) برگ را سبب گردید که به ترتیب ۱۵۸ و ۲۹۶ درصد نسبت به شاهد افزایش داشتند.نتیجه گیری : غلظت‎های پائین سلنیوم موجب افزایش رشد اندام هوایی این گونه از آویشن شد، ولی غلظت‎های بالا در بیشتر موارد سبب توقف یا اختلال در رشد رویشی این گیاه گردید. به جز تعداد کرک های سطوح فوقانی و تحتانی برگ‎ها، سایر ویژگی‎های ریزمورفولوژیک کمتر تحت تاثیر منفی غلظت‎های بالای سلنیوم قرار گرفتند. به‎نظر می رسد استفاده از غلظت‎های پائین سلنیوم به عنوان کود مکمل در کشت و اهلی‎سازی این گونه آویشن می تواند نقش موثری در افزایش رشد و تولید آن داشته باشد.

کلیدواژه ها:

برگ ، گیاهان دارویی ، روزنه ، ریشه ، ساقه ، کرک ، آویشن فالاکس