رابطه زبان و قدرت در نخستین شعر نو فارسی (تحلیل گفتمان انتقادی شعر «وفای به عهد»)

مطالعه رابطه کاربرد زبان در آثار ادبی و مناسبات قدرت، پژوهش های ادبی را به علوم اجتماعی و زبان شناسی پیوند می دهد. ادبیات مشروطه، با توجه به بسامد بالای طرح موضوعات سیاسی و اجتماعی در آن، از این حیث مستعد بررسی کاربردهای زبانی ایدئولوژیک و رابطه آن با مناسبات قدرت است، مخصوصا شعر نو که در پیوند با تجددگرایی سیاسی و اجتماعی پدید آمد. نخستین شعر نو فارسی را ابوالقاسم لاهوتی در سال ۱۲۸۸ ه.ش با عنوان «وفای به عهد» سرود. این پژوهش با کاربست مدل سه بعدی فرکلاف در تحلیل گفتمان انتقادی به بررسی رابطه کاربرد زبان در این شعر و مناسبات قدرت در عصر تولید آن می پردازد و می کوشد کاربردهای زبانی را در این شعر از این منظر تبیین کند؛ یعنی در پی آن است که با تحلیل دقیق زبان شناختی متن، نشان دهد که چه گفتمان هایی در متن مفصل بندی شده اند و این مفصل بندی چه ارتباطی با مناسبات قدرت در عصر تولید متن دارد. بدین منظور، از دستور نظام مند نقش گرای هلیدی، در سطح توصیف و بخشی از تفسیر، و از بخشی از آرای لاکلو و موف در سطح تفسیر بهره برده می شود. بررسی این شعر نشان می دهد که در آن گفتمان مشروطه، فمینیسم و اسلام مفصل بندی شده است و این مفصل بندی نظام سیاسی استبدادی و ساختارهای اجتماعی مردسالارانه را زیر سوال می برد و نظام سیاسی مشروطه و ساختارهایی را که به زنان، نسبت به گذشته، قدرت بیشتری می دهد ترویج می کند.

کلیدواژه ها:

شعر نو ، «وفای به عهد» ، زبان ، قدرت ، تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف ، دستور نظاممند نقشگرای هلیدی ، لاهوتی