تصور تصویر تاملی در خصلت دیداری صور خیال

در سنت بلاغی ایرانی و عربی، طبقه بندی و تحلیل صورخیال شعری دقت ها و کشف های ظریف کم ندارد. به ویژه تشبیه و استعاره که حتی تک نگاری هایی به خود اختصاص داده اند؛ اما همین دقت در جزئیات گاه صاحب نظران را از اندیشه درباب پرسش هایی کلی تر بازداشته است. یکی از پرسش ها که در سنت ما نشان چندانی از آن نمی توان یافت، این است که شگردهای بیانی اساسا چه نسبتی با تصویر و صورت های خیالی دارند؟ در این مقاله پس از طرح مسئله، به برخی از دیدگاه ها، که عموما از آن ناقدان غرب است ، اشاره کرده ایم و سپس با روش توصیفی- تحلیلی کوشیده ایم نشان دهیم چگونه واژه «تصویر» درباب شگردهای بیان و کارکردهای آن می تواند گمراه کننده باشد. تصویر شعری ممکن است گاه قدرت تداعی انگیزی بیابد؛ اما شاید هرگز نتواند خصلتی دیداری داشته باشد و به تصور درآید. ادراک تصویر شعری نه از رهگذر حواس یا تجسم پذیری، که نتیجه کوشش ذهن در تاویل عقلانی آن است. به همین مناسبت نیز نگاهی اجمالی داشته ایم به گونه هایی از تصویر زبانی که قصد اصلی و پایه و اساس آنها نه تصویرپردازی یا بیان تجربه ای عاطفی، بلکه ساختن دلالت های ضمنی از راه جناس، تناسب، ایهام و تلمیح است.

کلیدواژه ها:

شعر فارسی ، تخیل ، تصویر بیانی ، تصویر زبانی ، تجسم پذیری ، ادراک عقلی