تصحیح دو اشتباه در شرح احوال محمدحسین حسینی شیرازی، شاعر و عارف دوره قاجار

محمدحسین حسینی شیرازی از عارفان و شاعران دوره قاجار است که مهم ترین اثر وی خمسه حسینی (وامق و عذرا، مهر و ماه، اشترنامه، الهی نامه و وصف الحال) است. سال تولد حسینی در برخی تذکره ها و مقدمات کتاب های وامق و عذرا، مهر و ماه، اشترنامه و وصف الحال ۱۱۸۴ه.ق ثبت شده است. تامل در معتبرترین نسخه خطی خمسه حسینی، نسخه علامه طباطبایی و ماده تاریخی که در پایان الهی نامه آمده، نشان می دهد این سال صحیح نیست. بنابر ثبت و تایید شاعر در پایان نسخه، الهی نامه در سال ۱۲۳۷ه.ق سروده شده و سال ۱۲۳۹ه.ق کتابت شده است. ماده تاریخ آن نیز سال ۱۲۳۹ه.ق را نشان می دهد. همچنین حدود دویست بیت مانده به پایان الهی نامه شاعر در بیتی سن خود را چهل وپنج سال ذکر کرده است؛ بنابراین سال تولد وی۱۱۹۲یا ۱۱۹۴ه.ق بایست باشد. ابیات پایانی الهی نامه که در رثای ابوالقاسم سکوت (درگذشته ۱۲۳۹ه.ق) سروده شده، سال۱۱۹۴ه.ق را اثبات می کند. در این پژوهش با بررسی آثار، آشکار شد که سر منشاء اشتباه در محاسبه تاریخ تولد، فهرست نسخ خطی کتابخانه سپهسالار بوده است. زادگاه حسینی نیز مورد تردید است؛ برخی کربلا و برخی شیراز ثبت کرده اند. همچنین در برخی منابع، حسینی را رئیس اخوان نعمت اللهیه دانسته اند در حالی که هیچ سند قطعی مبنی بر اینکه او رئیس اخوان نعمت اللهی یا از اقطاب این سلسله باشد یا حتی وارد سلسله نعمت اللهیه شده باشد وجود ندارد. بنابر بیان آشکار و پی در پی در آثار حسینی، وی دست ارادت به ابوالقاسم سکوت داده بود و تا پایان عمر بر آن پایدار ماند. در تذکره ها درباره اینکه ابوالقاسم سکوت از پیروان سلسله نوربخشیه یا اویسی بوده باشد، اشاراتی شده است. پیداست حسینی نیز که متشرع و شیعه اثنی عشری بود، راه سلوک عرفانی را همچون استاد خویش می پیموده است. البته بیشتر اقطاب سلسله ذوالریاستین نعمت اللهیه از خاندان حسینی بوده اند و چه بسا این نکته موجب اشتباه برخی تذکره نویسان در انتساب حسینی به نعمت اللهیه بوده است. در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی انتقادی و برشمردن دلایل قطعی این مسائل بررسی و بیان شده است.

کلیدواژه ها:

الهی نامه حسینی ، تذکره نویسی ، خمسه حسینی ، ماده تاریخ ، محمدحسین حسینی شیرازی ، نعمت اللهیه