مدل سازی پراکنش حرا (.Avicennia marina (Forssk.) Vierh) در جنگل های ماندابی خمیر و قشم با استفاده از مدل بیشینه آنتروپی (MaxEnt)

سابقه و هدف: طی دهه های اخیر، جنگل های مانگرو (Mangrove forests) خمیر و قشم به علت روند تغییرات ناشی از توسعه انواع فعالیت های انسانی (ازجمله احداث اسکله ها، بنادر تجاری و گردشگری، سرشاخه زنی و توسعه بی برنامه گردشگری) در حال تخریب هستند. از طرفی، این جنگل ها در کنار خدمات ارزنده بوم سازگانی با توسعه بی رویه و بدون برنامه ریزی و نیز کم توجهی جوامع محلی مواجه شده است، بنابراین درک پراکنش مکانی گونه های گیاهی در این منطقه، اهمیت زیادی در برنامه ریزی صحیح و افزایش حفاظت از این ذخایر ارزشمند زیستی دارد. به این منظور هدف از پژوهش پیش رو، شناسایی مناطق مناسب و مدل سازی حضور حرا (Avicennia marina (Forssk.) Vierh.) در جنگل های مانگرو خمیر و قشم به منظور احیا و پراکنش مناسب این گونه درختی است.مواد و روش ها: در پژوهش پیش رو، نقشه مطلوبیت رویشگاه حرا با استفاده از مدل سازی MaxEnt تهیه شد. بدین ترتیب، ۲۳۴ نقطه تصادفی با استفاده از سیستم موقعیت یاب جهانی (GPS) ثبت شد. به منظور بررسی پراکنش مکانی حرا، برخی عوامل محیطی موثر بر انتشار جغرافیایی این گونه ارزیابی شد. در این راستا از نرم افزار ArcGIS ۱۰.۸ برای تولید نقشه ها و متغیرهای محیطی استفاده شد. متغیرهای محیطی براساس مبانی نظری، پژوهش های پیشین و نیز نظر متخصصان و کارشناسان انتخاب شدند. ۱۸ متغیر اقلیمی و پنج متغیر فیزیکی موثر بر پراکنش حرا به عنوان متغیرهای محیطی در مدل MaxEnt استفاده شدند. متغیرهای فیزیکی شامل بیشینه ارتفاع موج، شیب ساحل، نوسان های جزرومدی، شوری آب و جنس کرانه (شنی- ماسه ای، گلی و پس کرانه ای (شنی)) بودند. همه لایه ها با مرز و اندازه یکسان به فرمت ASCII و با اندازه سلول یک کیلومتر تهیه شدند. پس از آماده سازی لایه ها از نرم افزار MaxEnt ۳.۴.۴ برای انجام مدل سازی و پیش بینی استفاده شد.نتایج: سطح زیرمنحنی به دست آمده براساس الگوریتم بیشینه آنتروپی قدرت پیش بینی عالی را برای حضور حرا در منطقه نشان داد. بر اساس نتایج، مدل بیشینه آنتروپی با قابلیت عالی می تواند مناطق مطلوب و نامطلوب را از یکدیگر تفکیک کند. همچنین، همپوشانی داده های تعلیمی و آزمون نیز تاییدکننده نتایج مدل است. سهم تاثیرگذاری هریک از متغیرهای محیطی در مدل نشان داد که بیشترین اثرگذاری در بین این متغیرها به بیشینه ارتفاع موج، درجه حرارت متوسط سالانه، نوسان های جزرومدی و شوری آب تعلق داشتند. به طورکلی، دو متغیر بیشینه ارتفاع موج و درجه حرارت متوسط سالانه، بیشترین سهم را در پراکنش حرا به خود اختصاص دادند، درحالی که متغیر کمینه درجه حرارت سردترین ماه سال، کمترین اثر را در بین متغیرهای محیطی مورد مطالعه داشت. مطابق نتایج به دست آمده از منحنی های پاسخ گونه به متغیرهای محیطی، بیشینه ارتفاع موج (یک تا دو متری) و درجه حرارت متوسط سالانه (۸/۲۶ درجه سانتی گراد) مهم ترین متغیرهای مستقل مدل هستند که رابطه آن ها با احتمال حضور حرا معکوس است. به این معنی که با افزایش ارتفاع موج و درجه حرارت متوسط سالانه، احتمال حضور این گونه در منطقه مورد مطالعه کاهش می یابد. درنهایت، نقشه مطلوبیت حضور حرا در جنگل های مانگرو خمیر و قشم نشان داد که بیشینه مطلوبیت حضور این گونه در منطقه مورد مطالعه به نواحی با کمینه ارتفاع موج و در معرض نوسان های کمتر جزرومد تعلق دارد. همچنین، پهنه های مطلوب برای حضور و توسعه حرا در رویشگاه های مانگرو خمیر و قشم شامل نواحی شمالی جزایر خورخوران، جزیره مردو و شمال شرق رویشگاه خمیر- لشتغان هستند. به طورکلی، این گونه اغلب در مناطقی پراکنش دارد که ارتفاع موج و نوسان های سطح آب اندک است.نتیجه گیری کلی: نتایج به دست آمده در این پژوهش، اطلاعات کلیدی و مهمی را در راستای سطح تاثیرپذیری حرا نسبت به متغیرهای محیطی نشان می دهد. این آگاهی، یک راهبرد مهم برای حفاظت از تنوع زیستی و ذخایر ارزشمند این گونه درختی در جنگل های مانگرو خمیر و قشم است. از طرفی، نقشه مطلوبیت حضور حرا به عنوان اطلاعات پایه برای کاشت و یا احیا رویشگاه های طبیعی آن از اهمیت ویژه و کاربردی برخوردار است.

کلیدواژه ها:

جنگل مانگرو ، خمیر و قشم ، متغیر محیطی ، مدل سازی