بررسی آثار بطلان عقد معوض در فقه مذاهب خمسه

عقد باطل در عالم واقعیت و اعتبار کان لم یکن است و اثری ندارد با این حال ممکن است متعاقدین از فساد عقد بی اطلاع بوده و آثار عقد صحیح را در روابط خود بر آن مترتب کرده باشند. هم چنان که می توان تصور کرد طرفین با علم به فساد عقد به دنبال ترتیب آثار عقد صحیح بر آن باشند. با وجود این در هیچ یک از این دو فرض شارع آثار عقد صحیح را بر آنها بار نمی کند ولی از آنجا که این وضعیت در روابط طرفین تاثیر گذار بوده و در شرایط خاصی و با انضمام عوامل خارجی از قبیل قبض مال مورد معامله می تواند زمینه را برای ایجاد آثار جانبی خاصی مانند ضمان عین و منافع اعم از مستوفات و غیر مستوفات فراهم آورد. مثل جایی که بر اثر بیع باطل خسارتی به مبیع وارد شود، بنابر قاعده ضمان قهری و نه مسوولیت قراردادی ، مشتری ضامن جبران خسارت خواهد بود. در فقه امامیه و عامه در خصوص تکلیف رد عین و عوض منافع در عقود معوض و آیات، روایات و قواعد فقهی متعددی مورد استناد قرار گرفته است .

کلیدواژه ها:

عقد ، بطلان ، اثر عقد باطل ، ضمان عین و منافع