برنامه ریزی راهبردی توسعه حفاظت محیط زیست در مناطق حفاظت شده دریایی (مطالعه موردی منطقه حفاظت شده مند- استان بوشهر)

محیط زیست و لزوم حفاظت از آن در دهه های اخیر مورد توجه جدی کلیه افراد و مجامع بین المللی و جهانی قرار گرفته است. توسعه بی رویه فعالیت های اقتصادی انسان از یک سو و اتکای بی واسطه و وابستگی معیشتی قشر کثیری از جمعیت رو به رشد جهان به طبیعت از سوی دیگر، روز به روز از تنوع طبیعی اکوسیستم ها و زیستگاهها می کاهد و محدودیت های بیشتری را برای زندگی و بقای حیات وحش فراهم می کند. در نتیجه اجرای برنامه های حفاظتی از گونه ها و اکوسیستم ها فقط به نقاط مشخصی محدود شده که امروزه تحت عنوان مناطق حفاظت شده مشهورند. «برنامه ریزی و مدیریت راهبردی(۱)» از مهمترین ارکان سیستم های مدیریت در یک سازمان است؛ مدیریت راهبردی هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات و وظایف چندگانه ای است که سازمان را قادر می سازد به مقاصد خود دست یابد (هانگر و ویلن، ۱۳۸۲). استفاده صحیح و موثر از «برنامه ریزی و مدیریت راهبردی» به عنوان مهمترین ارکان سیستم های مدیریت و همچنین به لحاظ نقش پیش گیرنده آن، اثربخشی مثبتی بر کنترل مشخصه های فنی و غیرفنی در تمام سطوح و در نهایت بر نتایج نهایی و برایندهای سازمان خواهد داشت. این پژوهش علمی- کاربردی با هدف ارائه برنامه راهبردی مدیریت محیط زیستی منطقه حفاظت شده مند بوشهر به انجام رسید، که برای نخستین بار در ایران در منطقه حفاظت شده دریایی انجام می شود. بدین منظور در نخستین قدم به تعیین زون های منطقه حفاظت شده مند به روش ارزیابی چند معیاره(۲) پرداخته شد، بررسی ها مشخص کرد که ۳۵/۲۸ از منطقه را زون حفاظت شده شامل می شود (مصطفوی و همکاران، ۱۳۸۵). در قدم بعدی به منظور ارائه برنامه ریزی راهبردی به روش ماتریس سوات تعداد ۱۵۴ پرسشنامه در اختیار جامعه آماری و همچنین خبرگان منطقه تکمیل شد. بدین منظور ابتدا عوامل داخلی (نقاط ضعف و قوت) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدات) محیط تحت بررسی شناسایی شدند. پس از شناسایی، عوامل داخلی و خارجی در قالب جداول ارزشیابی عوامل داخلی (IFE)(۳) و ارزشیابی عوامل خارجی (EFE)(۴) نمره دهی و وزن دهی شدند. به منظور وزن دهی عوامل داخلی و خارجی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)(۵) و نرم افزار EXPERT CHOICE بهره گیری شد. به منظور تعیین راهبردها از خروجی ماتریس سوات بر اساس اولویت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی منطقه بارگذاری هر یک از گزینه های توسعه، انجام شد و در پایان راهبرد سوم، یعنی «راهبرد استفاده از رویکردهای حفاظتی همگام با معیارهای بین المللی به پشتوانه قوی اجرایی دولتی- ملی» با کسب بالاترین امتیاز ۰۵/۶ به عنوان اولین اولویت برنامه ریزی راهبردی مهم برای این منطقه حاصل شد.

کلیدواژه ها:

Planning & strategic management ، Strength ، weakness ، Opportunity & Threat (SWOT) ، Marine protected area ، Conservation strategy