شناخت مفاهیم موثر بر سیاست گذاری اخلاق جوانمردی، در حوزه های شهری (بر اساس نظریه جامعه شناسی فرهنگی جفری الکساندر، مطالعه موردی شهر تهران ۱۴۰۰)

در تاریخ آمده است که ایرانیان مردمانی سخت کوش و اخلاق مدار در ادوار گذشته خود بوده اند و بر اصلجوانمردی وفادار مانده اند. روابط خود را در خانواده و در روابط فامیلی و اقوام و مهمتر در جامعه خود بر ایناصل استوار کرده بودند. تا آنجا که در کتب تاریخی و ملل و نحل و ادبیات داستانی و اسطوره ای آورده شدهاست این رفتار جزو بدیهیات رفتارهای ایرانیان بوده، و خلاف رفتار آن به نوعی ناهنجاری و خلاف عرفجامعه بوده است. در سفرنامه های دیگر ملل از این اخلاق فراوان سخن به میان آمده است، آنها به این اخلاقایرانیان امتیاز ویژه ای داده اند، و آن را از کم نظیر ترین اخلاق جهانیان بر شمرده اند. این اخلاق فردی در اموراجتماعی و زندگی جمعی نیز توسعه یافته و در امر سیاست و حکم روایی نیز رواج داشته است. در مذهبصوفیه به عنوان یکی از مراحل بزرگی و تعالی مطرح بوده است و به عنوان مسئله اساسی در روابط و تنظیماترفتاری خود از آن یاد کرده اند. در میان نویسندگانی که در صدد معرفی جوانمردان بوده اند مکتوبی کهگزارش نسبتا جامع تری را از ماهیت، آداب، سیر تحولات تاریخی سیاسی و تاثیرات فرهنگی اجتماعیجوانمردی صوفیه ارائه نموده است مقدمه مبسوط محمد ریاض پاکستانی بر رساله فتوتیه است، که در این بحثجامعیت دارد.درباره اخلاق و آیین جوانمردی، پژوهشگران و نویسندگان مقاله ها و کتاب های متعددی نوشته اند، و از اینرویکرد اخلاقی در متن های صوفیانه همچون رساله قشیریه، کشف المحجوب، اسرارالتوحید، تذکره الاولیاء واز همه بیشتر در طبقات الصوفیه ابوعبدالرحمن سلمی سخن رفته است. دانشمندان و پژوهشگران معاصر نیز، متاثراز جذبه های اخلاقی اجتماعی جوانمردان و اهل جوانمردی، تحقیقات ارزشمندی را ارائه نموده، هر کدام اینرویکرد عرفانی را از منظر ها و زوایای مختلفی بررسی و ارزیابی کرده اند؛ به عنوان نمونه دکتر محمد جعفرمحجوب در مقدمه فتوتنامه سلطانی عمدتا در این قسمت، متاثر از مقاله تحقیقی دکتر مصطفی جواد در مقدمهکتاب الفتوه ابن المعمار خاستگاه سیاسی تاریخی بروز این جریان را با تاکید بر نقش دولت عباسی بررسی کردهاست. عبدالحسین زرین کوب در کتاب جستجو در تصوف ایران ربط و نسبت جوانمردی و ملامت را توضیحداده است، و از این دست می توان اثر دکتر ابوالعلاء عفیفی را ذکر کرد که به بیان موارد تشابه و اختلاف میانتعالیم و معانی اساسی تصوف، جوانمردی و ملامت پرداخته و ارتباط و پیوستگی آن و تصوف را تا ظهورملامتیه، یعنی اوایل قرن سوم هجری، آشکار نموده است.مشکلات جوامع شهری رنجی است که در ناهنجاری های جامعه و نبود شیوه های مناسب رفع آن برایشهروندان و شهرنشینان ایجاد گردیده است، که در گذشته تاریخ ما چنین برهم ریختگی رفتاری دیده نمی شدهاست. با یادی از آن رفتارها و ذکری از آن هنجارها می خواهیم دوباره به رفاهی بیشتر برای همگان شهروندانفکر کنیم، و این مهم را با نظریه های جامعه شناسی منظم گردانیم و آن توجه جدی به یکی از مهمترین اخلاقزندگی اجتماعی است، که در گذشته ای نه چندان دور در زیر سایه اش به راحتی روزگار می گذراندیم.گاهی به نظر می رسد که در جوامع شهرنشین فعلی شاید این امر خیلی مانند گذشته ممکن نباشد، و با یک تغییرمذاق عمومی شاید روبرو باشیم، باید خاطر نشان کرد که البته در جوامع فعلی دلیلی ندارند که بر این اصلاخلاقی پا گرفته باشند، زیرا فرهنگ امروزین بر اساس کلیشه هایی است که صاحبان فرهنگ شهرنشینی آن راتنظیم می کنند. به عقیده خاورشناس آلمانی «فراتنز تیشنر» زوال نهایی «فتوت اصنافی» به علت توسعه اقتصادی مغرب زمین و ورود اجناس و مصنوعات اروپایی به ممالک اسلامی است که در قرن گذشته (سیزدهم هجری/نوزدهم میلادی) صورت پذیرفته است، همچنین دیگر تشکیلات دولتی از اهمیت این گروه کاسته است (مثلاتشکیلات قشون و ژاندارمری و نظارت دقیق دولتها بر افعال گروه های مختلف و غیره به کمک پلیس)، شکینیست که عوامل مذکور در تضعیف بنیه اخلاقی مسلمانان و بعضی از تشکیلات آنان تاثیر داشته و فتوت هم ازاین عوامل صدمه خورده است.اما آنچه اهمیت دارد آنکه احیاء این اخلاق در جامعه فعلی می تواند بسیاری از سردرگمی ها و کلاف های گرهخورده جامعه را باز کند. ما با یک مطالعه تاریخی و یک پژوهش در ادبیات عمومی جامعه فعلی و بررسی کتبو آثار به جا مانده از بزرگان اندیشه ایرانی به این امر مهم در بحث انسان شناسی جامعه ایرانی می پردازیم و باروش مطالعات کتابخانه ای به این امر خطیر نظر می افکنیم، و انتظار داریم در انتها به ضرورت پرداختن و ترویجاین فرهنگ گذشتگان نسل ایرانیان از اهمیت والای آن بهره برداری نمائیم.

کلیدواژه ها:

جوانمردی ، فتوت ، اخلاق جوانمردی ، روح فتوت و مردانگی ، مردانگی در روابط داخلی صوفیه