تجلی جلوه های معنا شناختی نور در معماری شیراز دوره قاجار؛(نمونه موردی :مسجد نصیرالملک شیراز)

معماری ، زاده بسترهای گوناگون است که با توجه به روح متغیر زمان و ماهیت همیشه در تغییر هستی ، به صور سبکی و معنایی متفاوت بروز مییابد. از همین روست که نحوه برخورد سازندگان یک بنا با عناصر شکل دهنده معماری و راههای استفاده از آنها، علیرغم وجود شباهت در کلیت عناصر، دارای تجلیهای مختلف معنایی و کالبدی در بسترهای متفاوت بوده و هست . نور در مذهب شیعی اسلام نمودی از ذات اقدس الهی و بیانگر وجود است و همیشه در کانون توجه معماران مسلمان بوده است . تا آنجا که تصور ساختار و ادراک فضایی بسیاری از ساختمانهای این دوره بدون در نظر داشتن جایگاه معناشناختی نور، منجر به نقص و درکی ناقص از فضا شده که گویی ساختمان بر پایه نور طراحی شده است . این امر به خصوص در طراحی بناهای مذهبی به طور عام و مسجد به طور خاص قابل مشاهده است . مسجد -که تجلیگاه ایده آل ترین اندیشه های مذهبی و کاملترین نماد معماری اسلامی است - بهترین مکان جهت مشاهده و مطالعه پیوندهای نظری و عملی سازندگان آن بوده است . این در حالی است که امروزه در ساخت مساجد نقش نور تنها به عنوان یکی از عناصر اقلیمی و صرفا جهت عملکرد روشنایی تقلیل پیدا کرده و خبری از جنبه های معنایی و معنوی آن به نحوی که در گذشته قابل پیگیری و بازشناسی بوده نیست ! این پژوهش با این پیش فرض که شیوه ظهور و بروز نور در معماری شیراز دوره قاجار فارغ از جنبه های عملکردی، با تاکید بر اصول معناییحاکم بر فضای هنری آن دوره اندیشیده و در فضای معماری نمود پیدا کرده است؛ به بررسی چگونگی و ویژگیهای کیفی حضور نور و نورگذرهادر ساختار معماری مسجد نصیرالملک به عنوان یکی از شاخصترین مساجد این دوره در شهر شیراز میپردازد. جامعه آماری این پژوهش،مساجد دوره قاجار در شهر شیراز می باشند که از آن میان، مسجد نصیرالملک به عنوان نمونه موردی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.روش پژوهش در این مطالعه توصیفی-تحلیلی و بررسی نمونه موردی میباشد . دادههای مورد نیاز این پژوهش نیز از طریق مشاهدات میدانی،عکسبرداری و مطالعات کتابخانه ای جمع آوری شده و به صورت کیفی مورد تحلیل قرار گرفته اند. با بررسی معناشناختی حضور نور درمسجد نصیرالملک و تبیین نظام سلسله مراتبی در طراحی نور در فضاهای این مسجد ، نظامی سه گانه شامل انفصال، انتقال و اتصال ،مکث، حرکت و تاکید در طراحی این بنا بازشناسی شد. نظامی که به دنبال حرکت از ماده به سوی معنویت، حرکت از تاریکی به سوی روشنی،حرکت از سنگینی به سوی سبکی و در یک کلام حرکت از عالم ناسوت به سوی عالم لاهوت است و نتیجه ایجاد فضایی سراسر معنوی استکه حضور خدا در هر سو احساس میشود.

کلیدواژه ها:

نور ، معماری مسجد ، مسجد نصیر الملک ، ، معنا.