تحلیل ساختاری و محتوایی کتیبه های مسجد ظهیریه تبریز

مساجد به عنوان عالی ترین مظهر هنر اسلامی، به مدد کتیبه هایی قرآنی و نقوش تزئینی در صدد خلق فضایی قدسی و معنوی برای نیایش و عبادت مومنان و دستیابی به سعادت اخروی هستند. متناسب با فرهنگ متنوع و جغرافیای وسیع سرزمین های اسلامی، معماری مساجد و هنرهای وابسته نیز از تنوع و گستردگی فراوانی برخوردار هستند. مسجد ظهیریه به عنوان یکی از مساجد قدیمی شهر تبریز در دوره صفویه در محله ششگلان و در جوار بقعه سیدحمزه بنا شده است. این مسجد تلفیقی از معماری اصیل ایرانی اسلامی با کتیبه های حاوی خط نگاره های اسلامی و تزیینات اسلیمی و ختایی را به نمایش گذاشته است. مساله اصلی پژوهش حاضر مهجور ماندن محتوای خط نگاره ها و آرایه های تزیینی بهکار رفته در کتیبه های مسجد ظهیریه تبریز است. هدف از پژوهش نیز شناسایی نقوش و مفاهیم بهکار رفته در خطوط کتیبه های مسجد و ارتباط این مفاهیم با کارکردهای مورد انتظار از این بنای مذهبی است. از این رو سوال پژوهش معطوف به شناخت مضامین کتیبهها و ارتباط این مضامین با کارکردهای مسجد است. این پژوهش از نوع پژوهش های کیفی است که به روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از داده های حاصل از منابع کتابخانهای و مطالعات میدانی به انجام رسیده است. نتایج نشان دادند، مرجع کتیبه های خطی مسجد ظهیریه تبریز برگرفته از آیات قرآنی بویژه سوره اسرا و بقره و با مضامین معنوی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی هستند. با توجه به فضای معنوی مسجد در فرهنگ اسلامی و تلاش برای ایجاد محیطی برای تزکیه نفس و آرامش مومنان و نمازگزاران مفاهیم و مضامین بازتاب یافته در این کتیبه ها در خدمت کارکردهای مورد انتظار از این بنا بوده است.

کلیدواژه ها:

مسجد ظهیریه تبریز ، کتیبه های خطی ، خط نگارههای قرآنی ، هنر اسلامی.