موزه و مردم در ایران

کشور ایران از قابلیت های فراوانی در حوزه ی میراث منقول و غیر منقول برای توسعه همه جانبه موزه داری برخوردار است؛ جایگاه ارزشمند میراث به مفهوم عام و لزوم استفاده بهتر از این دارائی فرهنگی در راستای توسعه، ضرورت تعامل موزه و مردم را بیش از پیش مشخص تر می کند. در حقیقت امروز موزه بدون مردم و مخاطب معنی ندارد. بحث در مورد چگونگی مردمی کردن موزه در ایران کار بسیار عمیق علمی و تحقیقی لازم دارد، این نوشتار در راستای مطرح کردن موضوع و نقد جریان موجود بر موزه داری ایران نوشته شده است. موزه ها ی ایران نقش بنیادینی در فرآیند توسعه ایفاء نمی کنند. موزه داری و استانداردهای جهانی در راستای تعامل مردم با موزه ها در موزه ها ی ایران اتفاق نمی افتد. جایگاه اجتماعی، اقتصادی و ... موزه حداقل در مباحث دانشگاهی چندان اتفاق نیفتاده است چه برسد به پیاده سازی آن در امر موزه داری کشور و نقدهای فراوان دیگری که در این نوشتار کوتاه نمی گنجد. از دهه ۱۹۶۰ میلادی به این طرف، ساختار علوم باستان شناختی و به تبع آن نقش عملکردی موزه ها متحول شده است. توصیف و تحلیل تاریخ فرهنگ، بازسازی اصول و شیوه های زندگی بشر در گذشته و مطالعه و تحقیق درباره جریان فرهنگ و توجه به نقش انسان به عنوان عامل اصلی پدید آورنده فرهنگ مد نظر قرار گرفته است. امروزه موزه به عنوان یک موسسه باید با شرایط اعتقادی، اجتماعی و اقتصادی روز همراه باشد، انسانی که دیگر یک شئ را صرفا برای دیدن و لذت بردن دریافت نمی کند. بلکه در پشت این شئ صامت، بی روح و مرده دنیایی را ورای این حس بصری و گذرا می طلبد، او می خواهد و این حق را دارد که بداند و بفهمد که دنیای زندگی و حیات این شئ چگونه بوده است؟ در چه بافتی قرار داشته و ارتباط آن با سایر اشیاء و آثار چگونه بوده است؟ و مهمتر از همه علت انتخاب شئ برای نمایش چیست؟ نمایش درست، اندیشمندانه و هدفدار اشیایی موزه ای در جهت انتقال مفاهیم باستان شناختی و درک ارزش های میراث فرهنگی می تواند بازدید کننده را به این اهداف نزدیک کند. در سال های اخیر نقش موزه ها از حالت انباشت اشیای فاخر به سوی نمایش و تفسیر پدیده های فرهنگی در بستر هایشان و باز ساز ی میراث های فرهنگی تغییر یافته است. اهداف مذکور چگونگی فضا سازی داخلی موزه و نمایش آنها را نیز تحت تاثیر قرار داده اند. به طوری که ایجاد مسیرهای متناسب با هدف برای نمایش پیوستگی اشیاء جای نمایش های قبلی را گرفته است. امروز موزه ها به عنوان یک نهاد اجتماعی با گزینش و تفسیر پدیده های باستان شناختی، مبانی اندیشه هویت های فرهنگی را پایه ریزی می کنند. در ادبیات امروزی معمولا موزه ها را نهادهای اجتماعی، جهت سوق دهی جامعه با اهداف تعلیم و تربیت تعریف می کنند. به طوری که اهم فعالیت موزه ها در این تعریف عبارتند از: مدیریت راهکارهای جمع آوری، حفاظت، تحقیق، تعیین علائق ملی فرهنگی به منظور بازسازی گذشته فرهنگ ملی و ایجاد ارتباط فرهنگی بین مردم. از طرف دیگر می دانیم؛ شواهد باستان شناختی بی شمار،کشور ایران را جزو ده کشور اول باستانی و با تمدن جهانی معرفی کرده است. پیش بینی می شود در ایران بیست هزار محوطه باستان شناختی قابل کاوش دارای اثر وجود داشته باشد. مهمتر از این، میراث فرهنگی منقول (اموال فرهنگی تاریخی هنری) انباشته شده در انبار موزه ها و همچنین به نمایش گذاشته شده در سالن موزه ها ی کشور است. اگر این اصل و واقعیت را بپذیریم که میراث فرهنگی باید در گام نخست با دقت و نهایت تمام حفظ شود و این حفاظت باید با مشارکت مردم (بهترین نوع حفاظت) صورت گیرد. آن وقت به روشنی هر چه تمام تر اهمیت حفظ میراث فرهنگی به مفهوم عام و اموال فرهنگی تاریخی هنری به مفهوم خاص که محصول نهایی تمامی فرآینده ها و مطالعات حوزه ی میراث فرهنگی و دانش باستان شناسی است، پی خواهیم برد. غنای میراث فرهنگی منقول این سرزمین بر هیچ کسی پوشیده نیست. اما تا چه حد توانسته ایم از این ظرفیت و منبع عظیم دارایی فرهنگی در راستای توسعه کشور و مردم، استفاده کنیم؟ اتخاذ روش های موثر و علمی امروز موزه ها را از عدم استقبال مردم رهایی داده است. بر اساس گفتمان جدید، امروز موزه از آن مردم است و باید هر چه بیشتر در دسترس مردم قرار گیرد و با ارائه راهکارهای مدیریتی و برنامه ریزی و استفاده از فن آوری تا حد جهانی برجسته شود. ارتباط و تعامل مردم و موزه ها از رویکردهای نوین و بنیادین سازمان های جهانی متولی این امر از جمله یونسکو و ایکوم می باشد. اهمیت انجام این تحقیق علاوه بر موارد فوق، زمانی بیش از پیش نمایان تر می شود که سیاست راهبردی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را مبنی بر ایجاد یک موزه در هر شهر کشور را خاطر نشان کنیم.

کلیدواژه ها:

موزه ، مردم ، ایران ، میراث فرهنگی.