میدان در عصر تیموری: پژوهشی در ساختار میدان های شهری و مجموعه های معماری مرتبط با آن در قرون هشتم و نهم ه.ق

مجموعه های معماری احداث شده در طول دوره تیموری را می توان از لحاظ نحوه استقرار بناها به سه دسته مجموعه های مستقر در دورتادور یک محوطه میانی، مجموعه های مستقر در دو سوی یک خیابان و مجموعه های مستقر در دو سمت یک بنای مرکزی تقسیم کرد. دسته اول از این نوع مجموعه ها که بر پایه استقرار ابنیه مستقل در دو یا چهارسمت یک محوطه مرکزی شکل می گرفته اند، هم در نقش میدان های شهری و هم در ردیف مجموعه های معماری موقوفه ظاهر شده اند. این شکل از مجموعه سازی که در آن ساختار حیاط های چهارایوانی و کاربری میدان های شهری، به صورت توامان، قابل مشاهده است را می توان از عوامل موثر بر تحولات ساخت و طراحی میدان در دوره های بعدی شهرسازی و معماری ایران محسوب نمود. این پژوهش قصد دارد تا با اتکا به منابع تاریخی و مستندات باستان شناسی موجود، به تحلیل ساختار و همچنین مطالعه نحوه استقرار ابنیه در این گونه از مجموعه های معماری دوره تیموری بپردازد و به این سوال اصلی پاسخ دهد که ساختار این مجموعه های میدانی چگونه بوده و چه وجوه اتفراق و تشابهی با یکدیگر داشته اند؟ اطلاعات این مقاله با روش های کتابخانه ای، مشاهده بصری و مقایسه یافته های حاصله گردآوری شده و پژوهش با روش تحلیلی-تاریخی صورت گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که هردو دسته میدان های شهری و مجموعه های معماری بر پایه اصل قاش سازی که عمدتا میان دو بنای مدرسه و خانقاه بوده، شکل گرفته و توسعه یافته اند. تفاوت شاخص آنها را نیز می بایست در ارتباط دسته اول و عدم ارتباط دسته دوم با راه های اصلی در شهر عنوان داشت.

کلیدواژه ها:

میدان ، تیموریان ، سمرقند ، هرات ، یزد