جایگاه طراحی و تفکر خلاق در علم حیل؛ بررسی الگوهای منطق در علم صناعات عملی(با تاکید بر منابع اندیشمندان خراسانی)

در دوران شکوفایی علمی جهان اسلام دو دانشنامه مهم، توسط دو دانشمند خراسانی نوشته شده اند، نخست احصاء العلوم فارابی و دیگری، مفاتیح العلوم خوارزمی. هر دوی این دانشنامه ها به صناعات و علوم عملی یا به اصطلاح علم حیل توجه ویژه داشته اند. شواهد نشان دهنده نقش پررنگ دانشمندان ایرانی در تولید و ثبت این علوم است، به نحوی که خوارزمی این علوم را به عنوان علوم عجمی معرفی کرده است، اما متاسفانه هنوز چیستی خود این علوم و نقش ایرانیان و به ویژه خراسان در تولید این علوم مورد پژوهش مستدل قرار نگرفته است. از این رو لازم است که پژوهش های بسیاری به بررسی چیستی علم حیل و سپس رابطه آن با میراث ایرانی- خراسانی بپردازند. لازمه شناخت سهم میراث ایرانی - خراسانی در ترویج این علم، شناخت درست خود علم حیل است. با چنین چشم اندازی از پژوهش های آینده، این پژ<هش بر این پرسش متمرکز شده است که الگو های منطقی صناعات طبقه بندی شده در شاخه «علم حیل» چه می باشند؟ جهت پاسخ به این پرسش، تعاریف علم شناختی فارابی و خوارزمی، منابع تشریحی علم حیل و طرح های موجود حیل (به ویژه آثار احمد موسی خراسانی و بدیع الزمان جزری)، بازخوانی و تحلیل شده اند و با محوریت دو مولفه «تفکر خلاق» و «روش طراحی» به تحلیل الگوهای منطقی و روش طراحی نمونه های موجود پرداخته شده و نیز با هفت استدلال نشان داده شده است که روش طراحی موارد خاص مورد نظر در علم حیل از طریق منطق قیاسی (محاسبات ریاضی) نیست، بلکه الگوی منطقی محوری در روش طراحی آن ها «تفکر خلاق» است.

کلیدواژه ها:

احصاءالعلوم ، حیل ، روش طراحی ، تفکر خلاق