درون گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی – اسلامی نمونه پژوهش میدانی؛ خانه های تاریخی بیرجند

"درون گرایی" و "محرمیت" دو اصل اساسی و بنیادی در معماری ایرانی – اسلامی است که تاتیر بسزایی در شکل­گیری سازمان فضایی شهرها و عناصر کالبدی بناهای سنتی ایران داشته است. هرچند عامل اقلیم در انتخاب و گزینش اصل درون گرایی در شهرسازی ایران قبل از اسلام موثر بوده است لیکن در دوره اسلامی بر پایه مبانی و ارزش­های اعتقادی و جهان­بینی اسلامی علاوه بر الگوی درون گرایی، اصل محرمیت نیز از دو منظر کالبدی و معنایی به عنوان یکی از معیارهای اصلی طراحی شهرها و بناها مورد توجه معماران قرار گرفت. از جمله فضاهایی که بازتاب دو اصل فوق­الذکر به روشنی در فضاهای کالبدی آن قابل مشاهده است خانه­ها هستند. نداشتن ارتباط بصری مستقیم داخل خانه با فضاهای شهری و تقدس بخشیدن و حفظ حریم خانواده و فراهم کردن فضا و قلمرو محرم در عناصر فضایی از ویژگی­ها و شاخصه­های خانه­های دوران اسلامی ایران است. نگارنده در پژوهش حاضر با هدف بازشناسی و بازنمایی دو اصل درون­گرایی و محرمیت در عناصر کالبدی - فضایی خانه­های تاریخی بیرجند سعی در تببین آن با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مشاهده و بررسی میدانی خواهد داشت. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در طراحی و ساخت خانه های تاریخی بیرجند معماران از دو اصل درون گرایی و محرمیت در ساماندهی فضایی عناصر کالبدی بهره گرفته­اند؛ که بازتاب آن­را می­توان درساخت بنا با نقشه و الگوی درون­گرایی و تامین لایه­های محرمیت سه گانه عمومی– خصوصی و نیمه خصوصی مشاهده کرد.