تحلیلی بر تحولات نظام سلسله مراتب شهری در توسعه ناحیه ای موردمطالعه استان آذربایجان شرقی

در برنامه ریزی منطقه ای، نظام شهری مترادف با نحوه توزیع و پراکندگی شهرها در بستر فضای جغرافیایی تعریف شده است شهرها متناسب با موقعیت و توان کشش پذیری، یک اندازه و یک شکل نیستند و در رابطه با نقش های متفاوتی که دارند بر روستاها و مناطق پیرامونی اثر می گذارند، گاهی شهرها به گونه های متراکم و زمانی به شکل پراکنده توزیع می یابند که چنین توزیعی بیشتر متاثر از عوامل فیزیکی و جغرافیایی منطقه است. به همین دلیل مطالعه دقیق عملکرد و نقش شهرها و موقعیت هر یک نسبت به سلسله مراتب شبکه استانی و منطقه ای در مطالعات آمایش ضروری است. هدف این تحقیق تحلیل نظام سلسله مراتبی در توسعه ناحیه ای استان آذربایجانشرقی است. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نوع توصیغی تحلیلی می باشد که با روش میدانی و کتابخانه ای بر اساس مدل های تحولات جمعیتی و سلسله مراتبی انجام گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد در نظام متعادل شهری هر نقطه شهری مجموعه ای از خدمات مشخصی را بر اساس موقعیت و نقش خود ارائه می دهد و یکسری از خدمات مورد نیاز خود را از نقاط شهری بالادست دریافت می کند. در استان آذربایجان شرقی با توجه به بررسی های بعمل آمده نظام خدمات رسانی و خدمات گیری بر اساس سلسله مراتب شبکه شهری استان صورت گرفته است و شهرهای دارای نقش و عملکرد برتر ایفاگر نقش های عمده در این نظام هستند. نتایج تحقیق نشان می دهد روند تحولات جمعیت شهری استان با تحولات کل جمعیت حاکی از افزایش بسیار سریع و شتابان شهرنشینی در دهه های ۵۵-۴۵ و ۶۵-۵۵ است که به ترتیب نرخ رشد شهرنشینی آنها معادل ۵۸/۳ و ۱۲/۵ بوده است. در دهه های بعدی با اعمال سیاستهای کنترل جمعیت و کاهش موالید و کنترل نسبی مهاجرت-های شهری و روستایی این نرخ به ۹۹/۱ درصد در سال ۷۵ و در سال ۸۵ به رقم ۵۷/۱ درصد و در نهایت در طبق نتایج سرشماری سال ۱۴۰۰ به ۱.۷۲ رسیده است.

کلیدواژه ها:

جمعیت ، توسعه ، سلسله مراتب ، آذربایجانشرقی