امکان سنجی ابطال «شروط تعسفی» بر اساس منابع فقه امامیه

در دهه های اخیر چند اصطلاح جدید در حقوق و قوانین کشورهای عربی به طور فزایندهای مورد کاربرد قرار گرفته است که همگی به نوعی بر ناعادلانگی قرارداد (چه در ذات قرارداد و چه در شروط قرارداد) دلالت دارند. یکی از این مفاهیم «شرط تعسفی» است. مهمترین ویژگی شروط تعسفی، استغلال و سوء استفاده از ضعف بیرونی یا درونی طرف ضعیف است. حقوق ایران با تاخیر و به صورت محدودتر به شروط تحمیلی یا غیر منصفانه پرداخته است. در هیچ منبع فقهی، اشارهای به شرط تعسفی نشده است ولی امکان تحلیل آن بر اساس منابع فقهی وجود دارد. دو احتمال، در بطلان و لزوم تعدیل شرط تعسفی وجود دارد: رویکرد صحت و رویکرد بطلان. آزادی قراردادی و اعتبار قراردادها، اصل صحت و عدم اندراج شرط تعسفی در زمره شروط باطل، ادله احتمال اول است  و دخول در شروط مخالف کتاب و سنت، قاعده عدل و انصاف، حرمت اختلال نظام، نهی از غرر، نهی از اکل مال به باطل،  و وحدت ملاک با موضوعات مشابه مانند البیع علی البیع، السوم علی السوم، نجش و تلقی الرکبان، ادله احتمال دوم است. در صورت قول به بطلان شرط تعسفی، میتوان به امکان فسخ یا تعدیل قرارداد به نفع طرف ضعیف، حکم کرد.

کلیدواژه ها:

شرط تعسفی ، شروط غیرمنصفانه ، نجش ، تلقی الرکبان ، عقد الاذعان ، حقوق کشورهای عربی