بررسی و تبیین هنر سفالگری شهر اسلامی بوژگان در سده های نخست و میانی دوران اسلامی

بوژگان از مهم ترین شهرهای خراسان بزرگ است و براساس منابع مکتوب تاریخی در پهنه فرهنگی نیشابور و ولایت جام نقش مهمی داشته است. این شهر در سده های نخست اسلامی به دلیل قرارگیری در مسیر راه ارتباطی دو شهر مهم نیشابور و هرات اهمیت می یابد. در متون مهم تاریخی و جغرافیایی از شهری به نام بوزجان نام برده می شود که نگاه تطبیقی به منابع مکتوب و قراین باستان شناختی نشان می دهد که محوطه بوژگان در دشت تربت جام همان شهر تاریخی مذکور است. مهم ترین اهداف پژوهش حاضر، ارائه گاه نگاری تطبیقی و گونه­شناسی سفال­های محوطه بوژگان از قرن اول تا هفتم هجری است. براین اساس، می توان انواع گونه­های سفالی را شناسایی و تاریخ­گذاری نسبی نیز ارائه داد. مهم ترین پرسش­ها عبارت اند از: یافته­های سفالی محوطه بوژگان در زمره کدام گونه­های سفالی هستند و به لحاظ گاه نگاری به چه دوره یا دوره­هایی تعلق دارند. براساس مقایسه یافته­های سفالی می توان به فرآیند شکل گیری، توسعه و اضمحلال بوژگان نیز پی برد. روش پژوهش ترکیبی از مطالعات میدانی و مطالعات اسنادی است و دارای رویکرد توصیفی- تحلیلی و تطبیقی است. در این نگاه ابتدا یافته­های سفالی برای تاریخ­گذاری و گونه­شناسی از نظر متغیرهای فیزیکی طبقه­بندی شده و سپس با نمونه­های مشابه به دست آمده از سایر کاوش­ها و بررسی­های باستان شناسی در دیگر مناطق با تاکید بر حوزه شرقی ایران تطبیق داده شده است. نتایج تاریخ­گذاری نسبی نشان می­دهد که دوران شکل گیری بوژگان در سده های اولیه بوده که در سده های میانی به اوج شکوفایی خود رسیده است. یافته های سفالی آن نیز شامل گونه­های متنوع بی­لعاب و لعاب دار است که شباهت بسیار زیادی با یافته های دیگر محوطه­های مطالعه شده شرق ایران به ویژه نیشابور دارد. علاوه بر آن ظهور انواع سبک های تزئینی می تواند نشان دهنده توسعه اقتصادی جامعه و ثروت باشد که در سده های میانی هم زمان با اوج حیات شهری بوژگان، رخ داده است.

کلیدواژه ها:

باستان شناسی اسلامی ، خراسان ، بوژگان ، هنر سفالگری ، دشت جام