ارزیابی پایداری حوزه آبخیز به کمک شاخص پایداری SWI (مطالعه موردی: حوزه آبخیز بوجین استان همدان)

در بسیاری از مناطق، پایداری بوم سازگان و امنیت محیط زیست شکننده تر شده است. در چند سال اخیر، مطالعات و برنامه ریزهای مختلفی در جهت حفظ منابع طبیعی و دست یابی به توسعه پایدار صورت گرفته است. بنابراین، هدف پژوهش حاضر، ارزیابی سطح پایداری حوزه آبخیز بوجین است. یکی از روش های ارزیابی پایداری حوزه آبخیز استفاده از مدل مفهومی فشار-حالت–پاسخ (PSR) است. مدل علی-معلولی PSR به کمک شاخص WSI در قالب چهار زیرشاخص هیدرولوژی، محیط زیست، حیات و سیاست گذاری به ارزیابی پایداری حوزه آبخیز مورد نظر به صورت عددی می پردازد. در این روش با در نظر گرفتن اطلاعات و داده های موجود برای هرکدام از زیرشاخص ها، مقادیر پارامترها در سه بعد فشار، حالت و پاسخ تعیین و در دامنه امتیازدهی از صفر تا یک و در پنج طبقه به حالت کمی تبدیل می شوند. زیرشاخص ها بر اساس سه پارامتر مدل مفهومی در یک دوره ۱۰ ساله برای حوزه آبخیز بوجین مورد بررسی قرار گرفت. شاخص WSI در سه سطح پایین، متوسط و بالا برای پایداری حوزه آبخیز محاسبه شد. نتایج نشان داد پارامتر فشار با امتیاز ۷۵/۰ و پارامتر پاسخ با امتیاز ۶۳/۰ بیش ترین و کم ترین امتیاز را برای ارزیابی پایداری حوزه آبخیز بوجین به خود اختصاص داده اند که نشان دهنده پاسخ مناسب جهت کاهش فشار وارده به بوم سازگان است. زیرشاخص هیدرولوژی و محیط  زیست به ترتیب با امتیاز ۱۶/۰ و یک کم ترین و بیش ترین اولویت را جهت مدیریت بوم سازگان حوزه آبخیز دارند. طبق نقشه های توزیع پراکنش شاخص ارزیابی پایداری در سامانه های عرفی حوزه آبخیز در دوره زمانی ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ مشخص شد در شروع دوره مقدار شاخص سطح پایداری حوزه آبخیز در سطح متوسط به پایین بوده (امتیاز ۵۹/۰) و در میانه دوره متوسط (امتیاز ۶۲/۰) و برای پایان دوره زمانی به طبقه متوسط به بالا (امتیاز ۷/۰) ارتقاء یافته است. ارزیابی پایداری آبخیزها با استفاده از مدل PSR برای ارائه راه کارهای مدیریتی بسیار کاربردی است. زیرا متناسب با ماهیت مدل به تبیین ابعاد مشخصی از سلامت حوزه آبخیز پرداخته می شود که در این بین کسب امتیاز ۷/۰ برای شاخص WSI در کل حوزه آبخیز بوجین نشان داد سطح پایداری در این حوزه آبخیز در دوره ۱۰ ساله در سطح متوسط قرار گرفته و لازم است توجه بیش تری به ارتقای سطح پایداری و سلامت حوزه آبخیز مذکور شود.

کلیدواژه ها:

توسعه پایدار ، بوم سازگان ، سلامت حوزه آبخیز ، WSI