ارزیابی خصوصیات زراعی و فیزیولوژیک رقم های گندم دوروم تحت شرایط دیم و آبیاری تکمیلی

مقدمه: تنش خشکی یکی از مهم ترین عوامل محدودکننده رشد و تولید گیاهان زراعی در اکثر نقاط جهان و ایران شناخته می شود و به عنوان یک تنش چند بعدی گیاهان را در سطوح مختلف تحت تاثیر قرار می دهد. تنش خشکی از دیدگاه فیزیولوژیک باعث تغییرات متعددی در محتوی آب نسبی برگ و رنگدانه های فتوسنتزی گیاهان می شود، که به نوبه خود باعث کاهش کارآیی فتوسنتز و کاهش قابل توجه پارامترهای رشد گیاه و در نهایت عملکرد می شود. در ایران، معمولا در مرحله پرشدن دانه گندم تنش خشکی رخ می دهد و باتوجه به محدودیت آبیاری، انجام آبیاری تکمیلی می تواند نقش مهمی در مقابله با تنش خشکی داشته باشد. گندم دوروم (Triticum durum, Desf) به عنوان یک محصول غذایی با اهمیت به علت خصوصیات گلوتن سنگین و خمیر غیر چسبنده برای تهیه ی محصولات پاستا از جمله ماکارونی و اسپاگتی ایده ال می باشد. مواد و روش ها: به منظور بررسی خصوصیات فیزیولوژیک, عملکرد و اجزای عملکرد ارقام گندم دوروم تحت شرایط دبم و آبیاری تکمیلی تعداد ۱۰ ژنوتیپ گندم دوروم، در قالب طرح کرت های خرد شده با پایه بلوک های کامل تصادفی به صورت دیم و آبیاری تکمیلی با ۳ تکرار در طی سال های زراعی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ و ۱۳۹۸-۱۳۹۷، در شهرستان کوهدشت استان لرستان ارزیابی شد. صفات عملکرد و اجزای عملکرد (وزن هزار دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در بوته) و همچنین خصوصیات بیوشیمیایی و فیزیولوژیک رنگدانه های فتوسنتزی، شاخص سبزینگی، آب نسبی برگ، پروتئین برگ و کارایی مصرف نور مورد بررسی قرار گرفت.یافته ها: نتایج تجزیه واریانس تنوع معنی دار در بین ارقام مورد بررسی، شرایط رطوبتی و همچنین برهمکنش رقم× شرایط روطوبتی برای بیشتر صفات نشان داد و تنها اثر متقابل رقم× شرایط روطوبتی دو صفت کلروفیل b و پروتئین برگ معنی دار نشد. اثر سال و اثرات متقابل سال با دیگر فاکتورها برای اکثر صفات معنی دار نبود. انجام آبیاری تکمیلی نسبت به شرایط دیم سبب شد که تمام صفات به استثناء شاخص سبزینگی و میزان پروتئین روند افزایشی بصورت معنی دار داشته باشند. مقایسه میانگین اثر متقابل رقم×محیط رطوبتی با روش دانکن در سطح ۵ درصد نشان داد که ژنوتیپ ها در دو شرایط رطوبتی به‎طور متفاوتی برای صفات واکنش داشتند و ژنوتیپ های Omrabi۳، هانا، آریا و ساجی در شرایط دیم از نظر صفات زراعی و فیزیولوژیک برتر از دیگر ژنوتیپ ها بودند و با انجام آبیاری تکمیلی این ۴ ژنوتیپ برتری خود را حفظ کردند و دو ژنوتیپ شبرنگ و بهرنگ به این گروه اضافه شد. نتیجه گیری: در مجموع می توان بیان داشت که در دو سال مطالعه شده نتایج تقریبا یکسان بود. آبیاری تکمیلی نسبت به شرایط دیم سبب شد که خصوصیات زراعی و فیزیولوزیک ارقام بهبود یابد و در بین ژنوتیپ ها، تنوع بالایی برای تمام صفات مورد بررسی وجود داشت و این تنوع در دو شرایط رطوبتی متفاوت بود. با در نظر گرفتن میانگین عملکرد دوساله Omrabi۳، ساجی، آریا و هانا برای شرایط دیم و Omrabi۳، هانا و بهرنگ برای شرایط آبیاری تکمیلی منطقه مورد بررسی قابل توصیه است.

کلیدواژه ها:

گندم دوروم ، تنوع ژنتیکی ، تنش رطوبتی ، آبیاری تکمیلی